 |
Αλέξανδρος Δελμούζος 1880-10 Δεκ. 1956 |
Νεωτεριστής παιδαγωγός, πρωτοπόρος, υποστηρικτής του δημοτικισμού
ήρθε σε αντιπαράθεση με τον συντηρητισμό της εποχής.
………............
Στα νεώτερα χρόνια, παντού
για απώτερο σκοπό τη παιδείας έβαζαν τον ηθικό χαρακτήρα. Ήταν μια έννοια με
ωρισμένο ηθικό περιεχόμενο, με ωρισμένες ηθικές αρχές, που σύμφωνα μ’ αυτές
έπρεπε να μορφωθή το άτομο. Γυρεύαμε να
συνηθίσωμε το άτομο στην κοινωνική αρετή: να μην κάνη στον άλλον ό,τι δεν ήθελε
να του κάνη και κείνος. Γυρεύαμε αλληλοβοήθεια, αγάπη, ειλικρίνεια,
τιμιότητα, δικαιοσύνη κτλ, αρετές που δίνουν την έννοια του ανθρωπισμού.
… Όσο για τις σχέσεις όμως
των κρατών και των εθνικών ομάδων μεταξύ τους, και μάλιστα με τις γειτονικές, εκεί είχαμε άλλο ηθικό μέτρο, άλλες ηθικές
αρετές, συχνότατα αντίθετες με τις ενδοκρατικές. Οι άλλοι λαοί, και
προπάντων οι γειτονικοί, ήταν για το σχολείο και τα παιδιά του ή αδιάφοροι ή το
πιο πολύ εχθρικοί· εχθροί εμπρός σε μας τιποτένιοι, απολίτιστοι, αρπαχτικοί,
γεμάτοι ελαττώματα και κακίες· εχθροί φανατικοί που έπρεπε να λείψουν από το
πρόσωπο της γης για να ζήσωμε εμείς. Υπερτίμηση του εαυτού μας, εθνικό
μονοπώλιο κάθε αρετής, ξιπασμός εθνικός, αδιαφορία ή υποτίμηση και πιο πολύ
περιφρόνηση των άλλων, μίσος ή εκδίκηση, αυτό ήταν συχνότατα το κύριο περιεχόμενο
της εθνικής αγωγής.
…..................................................
Η ανθρώπινη ζωή, όσο
φτάνει η ιστορία, πάντα φανερωνόταν με ορισμένο ομαδικό χρώμα και όχι
αχρωμάτιστη. Και πολύ περισσότερο σήμερα
η ανθρωπότητα δεν είναι αχρωμάτιστη και ανοργάνωτη μάζα, ένα τυχαίο άθροισμα
ανθρώπων, παρά ένα σύνολο από διάφορους λαούς. Στην προσπάθεια που κάνει
καθένας τους για να συντηρήση τον εαυτό του, πραγματώνει η ανθρωπότητα το
ένστικτο για τη δική της αυτοσυντήρηση. Στον καθένα τα μέλη του έχουν πολλά
κοινά στοιχεία μεταξύ τους, και αυτά τους ορίζουν μια ξεχωριστή ψυχολογία και
ιδιοσυγκρασία, την εθνική τους φυσιογνωμία. Με τα στοιχεία αυτά είναι ζυμωμένη
όλη η ύπαρξη του ατόμου, μ’ αυτά αισθάνεται, σκέπτεται, ζει. Γι’ αυτό ο κάθε
άνθρωπος ζει αληθινά και εντατικά το εαυτό του κυρίως στον τόπο, στο έθνος, που
ασύνειδα τον έχει μορφώσει. Το ίδιο και ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν είναι κάτι
αόριστο και αχρωμάτιστο, αλλά η συνισταμένη από εθνικούς πολιτισμούς. Ανθρώπινη
γλώσσα είναι η τουρκική, η βουλγαρική, η σερβική, η ελληνική, κτλ., και όχι η
εσπεράντο. Στους εθνικούς πολιτισμούς έχει αποθέσει η ανθρωπότητα τους
θησαυρούς της, και σ’ αυτούς βρίσκομε ζωντανές τις ανθρωπιστικές αξίες, όσες
δηλαδή δεν αντιμάχονται την ηθική.
………………….............................
Όσο φτωχή και αν είναι η
πραγματικότητα όπου δουλεύει ένα σχολείο, το δάσκαλό του πρέπει να τον εμπνέη
ένα ιδανικό: ο ανθρωπισμός, ο καθολικός ανθρωπισμός. Να βοηθάη κι αυτός με το
έργο του να υψώνεται ολοένα και περισσότερο η ανθρώπινη ζωή και ο πολιτισμός
της. Ένα ιδανικό χωρίς τέρμα, γιατί δεν έχει τέρμα ο δρόμος της ανθρώπινης
ψυχής. Σ’ αυτόν ένας δρόμος φέρνει: η σωστή εθνική μόρφωση. Γιατί ανθρωπότητα
είναι όλοι οι λαοί μαζί, και η ζωή της υψώνεται όταν ανεμπόδιστη και αυθύπαρχτη
η κάθε εθνική ομάδα αγωνίζεται για την εσωτερική της ανάπτυξη, και πιο πέρα για
το ιδανικό της εγώ. Και δεν υπάρχει ομάδα που από τη δική της άποψη, με το δικό
της τύπο, να μη βάζη ένα πολύτιμο πετράδι στον κοινό σκοπό όλων.
…Έτσι βλέπω το νόημα της
εθνικής αγωγής, της συστηματικής προσπάθειας για τη μόρφωση του ατόμου και του
λαού με απώτερο σκοπό τον καθολικό ανθρωπισμό.
…Για την παιδεία βήμα το
βήμα θα υψώνεται η ανθρωπότητα, όσο πιο πολύ θα δουλεύεται η ψυχή του ανθρώπου
και όσο βαθύτερα θα ποτίζεται με την αγάπη και την καλοσύνη.
……….........................................
Ανθρωπισμός
δε θα ειπεί ισοπέδωση των ατόμων σε μια πολιτεία. Ο κάθε πολίτης
έχει βέβαια δικαίωμα να ζήσει και ν' αναπτύξει ελεύθερα τον εαυτό του μέσα στα
όρια που επιβάλλουν σε όλους οι δεσμεύσεις για την ομαλή ομαδική συμβίωση ενός
λαού και την προκοπή του· να τον αναπτύξει μάλιστα σύμφωνα με το φυσικό του,
γιατί μόνον έτσι μπορεί και τον ψυχικό του κόσμο να δουλέψει βαθύτερα και στην
πιο μεγάλη απόδοση να φτάσει. Από την άποψη δηλαδή του δικαιώματος για τη
συντήρηση και την ελεύθερη ανάπτυξη της υλικής και πνευματικής των ζωής όλοι
είναι ίσοι. Η ισότητα όμως αυτή δεν εξαφανίζει τις φυσικές διαφορές ανάμεσα στα
άτομα, διαφορές και ως προς την ψυχοσύσταση και ως προς τις ικανότητες και τη
δυναμικότητα του καθενός. Αναγκαία συνέπεια των διαφορών αυτών σε μια πολιτεία
καλά οργανωμένη είναι ο καθένας να παίρνει μέσα σ' αυτή τη θέση που του έχει
ορίσει το φυσικό του και όχι η κοινωνική και οικονομική θέση του σπιτιού του,
και στις ηγετικές θέσεις σε όλους τους κλάδους της δημόσιας ζωής ν' ανεβαίνουν
εκείνοι που πραγματικά αξίζουν γι' αυτές. Συνέπεια δηλαδή είναι η σωστή
ιεραρχία των προσωπικών αξιών, ιεραρχία που όχι μόνο θ' αναγνωρίζει ο κάθε
πολίτης, παρά θα βοηθά και στο στήσιμό της.
Ο Σωκράτης δικάστηκε σε
θάνατο και ήπιε το κώνειο. Κατήγοροί του εστάθηκαν ο Άνυτος, ο Μέλητος και ο
Λύκων. Και η κατηγορία έγραφε: είναι άθεος και διαφθορέας των νέων. Ο
Αριστοτέλης προτού δικαστεί σε θάνατο, πρόφτασε να δραπετέψει. Φυγοδικώ, είπε,
για να απαλλάξω τους Αθηναίους από ένα δεύτερο έγκλημα κατά της φιλοσοφίας. Ένα
έγκλημα δηλαδή, ενάντια στην αγνή ζήτηση της αλήθειας και στη γνήσια παιδεία.
Πέθανε ύστερα από λίγο καιρό στα εξήντα του χρόνια με παραστάτιδες την
εγκατάλειψη και τη μελαγχολία.
Ο Δελμούζος δικάστηκε στο Ανάπλι τον
Απρίλη του 1914, εξαιτίας που δίδαξε στο Παρθεναγωγείο του Βόλου την αλήθεια,
την εμορφιά και την Ελλάδα. Κύριοι κατήγοροί του εστάθηκαν δύο πνευματικά
χολερόβλητοι άνθρωποι. Ένας δημοσιογράφος που τον έλεγαν Κούρτοβικ. Όνομα
εβραίικο, που μου φέρνει στο νου το Λαζάρ Καγκάνοβιτς, τον έναν από τους τρεις
που τους έμεινε πιστός ως το θάνατό του ο Ιωσήφ Στάλιν. Ο άλλος ήταν ο
Επίσκοπος Δημητριάδος Γερμανός Μαυρομμάτης. Ένας καλόγερος αγράμματος, εμπαθής,
ευρωτιών και αρκουδοφόρος, που οι δεσμοί του με την παιδεία, την αρετή και την
Ελλάδα θυμίζουν την αγάπη του Κιουταχή και του Ιμπραήμ για τους Μεσολογγίτες.
 |
| Η άποψη του Δ. Λιαντίνη για τις «Δίκες ασεβείας» |
Η κατηγορία κατά του Δελμούζου έγραφε: είναι άθεος,
ανθέλληνας και διαφθορέας των νέων. Στη δίκη του Αναπλιού ο Δελμούζος με τη
σθεναρή υπεράσπιση πολλών φωτισμένων Ελλήνων αθωώθηκε. Ωστόσο, αν ο χειμασμός
του δεν εξελίχθηκε σε τραγωδία, σε κάθε περίπτωση έλαβε τους χαρακτήρες και τον
τύπο του δράματος. Ήταν ένα συγκλονιστικό βίωμα κινδύνου, πικρίας και οδύνης
που τον συνόδεψε σε όλη του τη ζωή. Από δω σαν παράπονο, από κει σαν σεμνή
περηφάνια
