Ιμπρεσιονισμός και Ρομαντισμός, ΕΠΟ 20

ΕΠΟ 20

 

Οι καημοί του βασιλιά, Ανρί Ματίς (φωτό: Ναυσικά)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Οι επιστημονικές ανακαλύψεις, η τεχνολογική πρόοδος, η παύση των θρησκευτικών πολέμων συνέβαλαν στη συγκρότηση εθνικών κρατών στην Ευρώπη. Ο ριζοσπαστικός ορθολογισμός του Διαφωτισμού, οι φιλελεύθερες αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, συνέβαλαν στο ξέσπασμα  επαναστάσεων από τους αστούς που διεκδικούσαν την κατοχύρωση των πολιτικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων τους, αμφισβητώντας την αριστοκρατική τάξη. Παράλληλα δικαίωμα στην άσκηση πολιτικής και πρόσβαση στην εκπαίδευση διεκδικούσαν και τα λαϊκά στρώματα. Οι ανάγκες της Βιομηχανικής Επανάστασης (μέσα 18ου αιώνα) για εργατικό δυναμικό στα εργοστάσια είχε ως αποτέλεσμα την αστικοποίηση μεγάλου τμήματος των αγροτικών πληθυσμών και τη δημιουργία μεγάλων πόλεων.[1]

Στη νεωτερική εποχή (οι απαρχές της εντοπίζονται στην εποχή του Διαφωτισμού) η τέχνη μετά την υπερβολή του Μπαρόκ (1650-1750) ακολούθησε διαφορετικές κατευθύνσεις τον 19ο αιώνα. Τον Ρομαντισμό (1750 έως τα μισά του 19ου αιώνα) στο πλαίσιο του οποίου αναπτύχθηκε ο Νεοκλασικισμός ακολούθησε ο Ρεαλισμός (γνωστός ήδη από την μπαρόκ εποχή) ή  Νατουραλισμός, που –αντλούσε θέματα από τη φύση επιχειρώντας να δώσει διέξοδο στον σύγχρονο άνθρωπο που ασφυκτιούσε στις μεγαλουπόλεις– και η τελική φάση του είναι ο Ιμπρεσιονισμός. Οι  μοντέρνοι καλλιτέχνες επιδίωκαν να αποδώσουν τη φύση όπως είναι πραγματικά, απαλλάσσοντάς την από συμβατικότητες που δίδασκαν οι ακαδημίες.[2]

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η συνοπτική παρουσίαση του Ιμπρεσιονισμού, του εκλεκτικισμού, του Ρομαντισμού όπως αποτυπώθηκαν αντίστοιχα οι ρυθμοί στη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική και τη μουσική στο ιστορικό πλαίσιο του 19ου αιώνα.

Ζωγραφική

Το 1863 στο Παρίσι, πολιτιστικό κέντρο του τότε κόσμου, οι νεωτεριστές Ιμπρεσιονιστές, θέλοντας να αποδεσμευτούν από τον επίσημο θεσμό «Σαλόν» και να ανοίξουν έναν καινούργιο δρόμο εξέλιξης των καλλιτεχνών, οργάνωσαν το «Σαλόνι των Απορριφθέντων». Ήδη ο ζωγράφος Κουρμπέ Γκιστάβ (Gustave Gourbet, 1819-1877), πρωτοπόρος του Ρεαλισμού, θέλησε να σοκάρει τους αστούς παρουσιάζοντας την τέχνη ως μέσο ελεύθερης ατομικής έκφρασης. Θεωρούσε ότι την πραγματικότητα ο καλλιτέχνης πρέπει να τη βιώνει ώστε να είναι σε θέση να τη ζωγραφίζει. Για τον Ρεαλισμό πηγή έμπνευσης ήταν το παρόν –η φευγαλέα στιγμή που ο άνθρωπος αποκτά επίγνωση της ύπαρξής του. O Κουρμπέ αποδίδει στα έργα του (λ.χ. Κηδεία στην Ορνάν, 1850) μια στιγμή πραγματικότητας την οποία απαλλάσσει από την εξιδανίκευση, δραματοποίηση, ψευδαίσθηση, φαντασία. Στη ζωγραφική η αντανάκλαση της αντικειμενικής κατάστασης, για τον Κουρμπέ, έχει μεγαλύτερο βάρος από αυτή που επιθυμούμε ή δεν επιθυμούμε. Παράγοντες που εξέλιξαν την ζωγραφική στην Ευρώπη ήταν: η ανακάλυψη της φωτογραφίας που "αιχμαλώτιζε" τη στιγμή –μάλιστα, ο Γάλλος Μονέ (Claude Monet, 1840-1926) ονόμαζε τη ζωγραφική του instantanéité και τα γιαπωνέζικα έγχρωμα χαρακτικά, τα λεγόμενα εικόνες του κόσμου ή της ζωής που κυλάει (Ukiyo-e)

Έλληνες ευεργέτες και κερδοσκόποι

 

Ναυσικά Αλειφέρη                                 

για την ΕΛΠ43, του ΕΑΠ,

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

 Η σχέση ευεργετών ή/και κερδοσκόπων Έλληνων της Διασποράς με το ελληνικό κράτος τον 19ο αιώνα  

Δερτιλής Γ., ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1830-1920

 

Εισαγωγή

Οι Έλληνες της Διασποράς επί δύο αιώνες πριν την Επανάσταση του 1821 μακριά από την οθωμανική και την ενετική αυθαιρεσία κατάφεραν είτε ως πλοιοκτήτες είτε ως έμποροι να σωρεύσουν διεθνικό κεφάλαιο υψηλής κινητικότητας και ρευστότητας. Ισχυρά δίκτυα της ελληνικής επιχειρηματικότητας απλώνονταν σε όλη την υφήλιο με έδρα τις παροικίες που είχαν ιδρυθεί σε βάθος χρόνου –κυρίως στην Ευρώπη. (Δερτιλής 2013: 62) Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανίχνευση της συμβολής των Ελλήνων της Διασποράς μέσω δωρεών, εμβασμάτων, επιχειρηματικής δράσης στη συγκρότηση και στην πρόοδο της Ελλάδας κατά τον 19ο αιώνα.  

1.   Ευεργεσίες

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα, που καλύπτουν όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, μορφωμένων Ελλήνων που μετά από επιτυχημένη σταδιοδρομία στην ξενιτιά γύρισαν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους για να ιδρύσουν σχολή και να διδάξουν· για παράδειγμα ο Ευγένιος ο Αιτωλός, ο Κ.Θ. Δημαράς (επέστρεψε στα Άγραφα), ο Γρηγόριος Κωνσταντάς από τις Μηλιές του Πηλίου. Μετά το 1848, ο Σουλτάνος αναγκάστηκε από τους Δυτικούς συμμάχους του να εφαρμόσει με μεγαλύτερη συνέπεια τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που αφορούσαν τους αλλοεθνείς της αυτοκρατορίας του –ήταν το έναυσμα για την πνευματική εξόρμηση των αλύτρωτων Ελλήνων. Οι Έλληνες των αλύτρωτων πατρίδων έστρεψαν το ενδιαφέρον τους, όπως και παλαιότερα, στη γενέτειρά τους, το οποίο εκδηλώθηκε με υλικές και με πνευματικές παροχές: έχτιζαν σχολεία, ίδρυσαν φιλανθρωπικούς και φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους. (Κυριακίδου-Νέστορος 2006:  52, 53, 56-57)

            Χιλιάδες Έλληνες ιδιαίτερα από την Πελοπόννησο μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1768-1774) εγκαταστάθηκαν στη νότια Ρωσία, ίδρυσαν πλούσιες παροικίες και ευεργέτησαν με πολλούς τρόπους την πατρίδα τους. Ήταν τόπος προέλευσης πολλών αγωνιστών του ’21 (όπως του Χατζηκώνστα, του Βαρβάκης), του Ιωάννη Καποδίστρια και των αδερφών Ζωσιμαδών, οι οποίοι χρηματοδοτούσαν έως το 1827 τις εκδόσεις του Αδαμάντιου Κοραή (την «Ελληνική Βιβλιοθήκη» την οποία αποτελούσαν 17 τόμοι και  τα «Πάρεργα» 9 τόμοι). Αρκετοί Έλληνες εμπορευόμενοι και γόνοι Φαναριωτών (όπως των Υψηλάντηδων, Καντακουζηνών, Μουρούζηδων κ.ά.) εγκαταστάθηκαν στην Οδησσό. Οι πάροικοί της απέκτησαν μεγάλες περιουσίες και συντηρούσαν το «Οδησσαϊκό Ελληνικό Τάγμα» με 300 πεζούς Έλληνες. Εκεί ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία (1814) της οποίας την επιχείρηση αποστολής εκπροσώπων στην Ελλάδα, προκειμένου να στρατολογηθούν άτομα που δεν είχαν ήδη δικτυωθεί, χρηματοδότησε η πλούσια οικογένεια τραπεζιτών Σέκερη. Στις αρχές του 19ου αιώνα παρουσιάζεται επίσης ανάπτυξη των οργανωμένων ελληνικών παροικιών στην Αίγυπτο με αποτέλεσμα να σχηματίσουν μεγάλες περιουσίες τραπεζίτες, έμποροι και σύμβουλοι του Μωχάμετ Άλι, όπως οι αδελφοί Τοσίτσα, ο Στουρνάρας, ο Ζιζίνιας κ.ά. Στο κάλεσμα της Φιλικής Εταιρείας ανταποκρίθηκαν οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας στέλνοντας χρήματα και βοήθεια στην Ελλάδα για τον Αγώνα. Μυήθηκαν και έδρασαν μεταξύ πολλών άλλων ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας Θεόφιλος και ο Θεόδωρος Τοσίτσας. (Σιάμπος 2002: 141, 142· Brewer 2015: 324 347)

Κατά την περίοδο 1853-1873 πολλοί Έλληνες με επιχειρηματικές δραστηριότητες στο εξωτερικό έκαναν μεγάλες δωρεές, εκτός από τις πόλεις του εξωτερικού στις οποίες ήταν εγκατεστημένοι, στις ιδιαίτερες πατρίδες τους στην Ελλάδα για οικοδόμηση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και φιλανθρωπικών καταστημάτων, για παράδειγμα η χρηματοδότηση του εμπόρου Νικόλαου Στουρνάρη από την Οδησσό της ίδρυσης σχολείου στο Μέτσοβο. Έλληνες του εξωτερικού χρηματοδότησαν επίσης την οικοδόμηση

Ελληνικός αποικισμός, ελληνική διασπορά, ΕΛΠ 43

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη                                 

για την ΕΛΠ43, του ΕΑΠ,

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

  

📔 📓 📑 📘 📓 📔 📖  📖      9,5

 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2020

 

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ - ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ
 

Εισαγωγή
Η ραγδαία εξάπλωση των Ελλήνων στη Μεσόγειο παρατηρείται στην Αρχαϊκή εποχή (ο λεγόμενος Β΄ Αποικισμός από τα μέσα του 8ου αιώνα έως και καθ’ όλη τη διάρκεια του 7ου) και συνεχίζεται στην Κλασική εποχή με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η μορφή των αποικιών και οι παράγοντες ¬που οδήγησαν στην υπερεξάπλωση των Ελλήνων θα αναφερθούν στο πρώτο κεφάλαιο. Την ίδρυση Ελληνικών παροικιών κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, που είναι διαφορετική κατηγορία, πραγματεύεται το δεύτερο κεφάλαιο. 

1.      Ίδρυση αποικιών
Αρχαϊκή περίοδος
Ο αποικισμός (από το ρήμα αποικίζω που σημαίνει φεύγω μακριά από τον οίκο) δήλωνε τη μετακίνηση και τη μόνιμη εγκατάσταση ατόμων σε άλλους τόπους μακριά από κάποια μητρόπολη του ελλαδικού χώρου, η οποία υποστήριζε την εκστρατεία.  Η μητρόπολη  επέλεγε περιοχή ή πόλη –με κλιματολογικές συνθήκες ίδιες με αυτές της μητρόπολης ώστε να μπορούν οι άποικοι να εφαρμόσουν τις γεωργικές τεχνικές καλλιέργειας– είτε ακατοίκητη (π.χ. κοντά στον ποταμό Σύβαρις ή στη λίμνη Κυρήνη) είτε κατοικημένη. Στη δεύτερη περίπτωση προηγούνταν συνεννοήσεις αποίκων και ντόπιων, για παράδειγμα Ρόδιοι και Κνίδιοι συμμάχησαν στη βόρεια Σικελία για να αντιμετωπίσουν τις επιδρομές των Ετρούσκων, γίνονταν επιγαμίες (στη Μασσαλία ο σεγοβρίγιος βασιλιάς συμφώνησε για τον γάμο της κόρης του με τον αρχηγό της αποστολής της Φώκαιας), δωρεάν γαιών ή προνομίων στην περίπτωση του Άμασι στην Αίγυπτο• έτσι οι σχέσεις αποίκων και γηγενών ήταν ειρηνικές όπως μαρτυρούν οι ταφές σε κοινό νεκροταφείο στη Σικελία. Αν υπήρχε αντίσταση από τους γηγενείς, όπως στις Συρακούσες, στον Τάραντα, στη Κυρήνη της Λιβύης διεξαγόταν πόλεμος. Οι άποικοι τούς καταστούσαν δούλους για παράδειγμα τους Κυλλίριους στις Συρακούσες όπως μαρτυρούν τα ελληνικά στατιωτικά φυλάκια ή τους εξόντωναν όπως συνέβη στην Κολχίδα. Το Μαντείο των Δελφών υποδείκνυε ή επιδοκίμαζε την περιοχή που είχε επιλέξει η μητρόπολη, από την οποία οι άποικοι λάμβαναν τη φλόγα για να ανάψουν την εστία του πρυτανείου στην ιδρυθείσα πόλη. Ο καθαγιασμός της αποικίας και η συμμετοχή αντιπροσώπων της αποικίας με τιμητικές θέσεις στις μεγάλες μητροπολιτικές εορτές μαρτυρούν τους δεσμούς θρησκευτικού χαρακτήρα μητρόπολης-αποικίας. Αν δεν συμπληρωνόταν ο απαιτούμενος αριθμός αξιόμαχων ανδρών (200-1.000)[1] καλούνταν πολιτικοί εξόριστοι ή συμμετείχαν άλλες πόλεις και τοποθετούνταν 2 οικιστές (όπως στη Ζάγκλη το 730 π.Χ.). Η Εκκλησία του Δήμου της μητρόπολης διόριζε τον αρχηγό της αποστολής, τον οικιστή που ανήκε στην αριστοκρατική τάξη είτε ήταν ολυμπιονίκης. Ήταν ηγέτης του στρατού αλλά και διαχειριστής της ομαλής συνύπαρξης αποίκων και γηγενών. Αναλάμβανε την ίδρυση, την οργάνωση, την τείχιση της πόλης, τον καθορισμό λατρευτικών και δημόσιων χώρων, τη διανομή γαιών[2] και οικιών, τη θέσπιση νόμων που συχνά ήταν ίδιοι με αυτούς της μητρόπολης. Η ταφή του οικιστή γινόταν στην αγορά της πόλης και καθιερωνόταν ετήσια γιορτή στη μνήμη του. Οι ιδρυθείσες πόλεις διατηρούσαν, όπως μαρτυρούν οι αρχαιολογικές ανασκαφές και τα αρχαία συγγράμματα, δεσμούς με τη μητρόπολη ωστόσο δεν ήταν προεκτάσεις της• επεδίωκαν την αυτονομία, την αυτάρκεια, την ελευθερία –προϋποθέσεις για την ύπαρξη της πόλης-κράτους. Αναπτυσσόταν πολιτική σχέση μεταξύ τους για παράδειγμα οι Κορίνθιοι αξιωματούχοι συμμετείχαν στη Λευκάδα και στην Ποτιδαία• συνεργάζονταν για την ίδρυση νέας αποικίας, (λ.χ. Κορίνθιοι και Κερκυραίοι ίδρυσαν την Απολλωνία στην Ιλλυρία) και σε περίπτωση πολέμου η αποικία έστελνε πλοία και οπλίτες για να βοηθήσει τη μητρόπολη. Εμφανίζονται όπως και διαφοροποιήσεις καθώς οι φυγάδες ή εξόριστοι, όπως οι Παρθενίες στον Τάραντα από τη Σπάρτη, άποικοι θέσπιζαν διαφορετικούς νόμους. Αλλά και πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στην αποικία και στη μητρόπολη (π.χ. Κέρκυρα και Κόρινθος). (Ζυμή, Ε., 2002, σσ. 72, 77-80, 86• Μosse, G., 2012,  σσ. 169, 172, 178, 180• Μαστραπάς, Α., 2002, σσ. 84, 90• Ράμμου-Χαψιάδη, Α., 2012, σσ. 78-80)
        Από τα μέσα του 8ου αιώνα Έλληνες από την ηπειρωτική χώρα  αλλά και από την Εύβοια (οι Ευβοείς εγκαταστάθηκαν το 775 στις Πιθηκούσες, όπου βρέθηκαν εργαστήρια επεξεργασίας μεταλλευμάτων σιδήρου) μετακινήθηκαν προς τη νότια Ιταλία και τη Σικελία. Από τον β τέταρτο του 7ου αιώνα άποικοι από τα νησιά του Αιγαίου και τη Μικρά Ασία εξακτινώθηκαν από τις Στήλες του Ηρακλέως μέχρι τον Καύκασο. Βόρεια, στο βόρειο Αιγαίο που διέθετε ορυχεία χρυσού, χαλκού, σιδήρου και ξυλεία, χρήσιμα υλικά για την κατασκευή όπλων, εργαλείων, πλοίων, οι Κυκλαδίτες, οι Αιολείς, οι Ίωνες που δημιούργησαν νέες αποικίες (όπως η Θάσος) ή ενισχύθηκαν προγενέστερες στα παράλια της Μακεδονίας, κ.ά.  Νότια, οι Θηραίοι, αντιμετώπισαν την έλλειψη σιτοδείας λόγω ξηρασίας στον τόπο τους, ιδρύοντας την Κυρήνη στην εύφορη με αμπελώνες και βοσκοτόπια Κυρηναϊκή περιοχή στα παράλια της Λιβύης, αντιμετωπίζοντας. Ανατολικά, στον Ελλήσποντο και στον Εύξεινο Πόντο αποικιακή δραστηριότητα ανέπτυξαν οι Μεγαρείς (Βυζάντιον, Ηράκλεια του Πόντου), οι Μιλήσιοι (Σινώπη) αλλά και οι Χιώτες, οι Εφέσιοι, κ.ά. Δυτικά, αποικίες ίδρυσαν στην ανατολική πλευρά της Σικελίας οι Χαλκιδείς, Κορίνθιοι, Μεγαρίτες, ενώ στο δεύτερο αποικιακό κύμα τον 7ο αιώνα η Κρήτη και η Ρόδος ίδρυσαν τη Γέλα, οι Μεσσήνιοι το Μεταπόντιο, αλλά εμφανίζεται και δευτερογενής αποικισμός (π.χ. η Ιμέρα από τη Ζάγκλη). Οι Φωκαείς από την Ιωνία[3] ίδρυσαν αποικίες στη Γαλατία και στην Ιβηρική Χερσόνησο που είχαν μεταλλεύματα, τη Μασσαλία και το Εμπόριο αντίστοιχα, και ανέπτυξαν εμπορικές συναλλαγές με την Ταρτησσό. Τα κίνητρα του αποικισμού εντοπίζονται στην κρίση που είχε εκδηλωθεί από τον 9ο αιώνα λόγω της δημογραφικής αύξησης και της έλλειψης εύφορων γαιών (στενοχωρία). Το δημογραφικό πρόβλημα τακτοποιήθηκε μέσω της εκμετάλλευσης καλλιεργήσιμων εδαφών και της προμήθειας πρώτων υλών (όπως σιτηρά από τις Συρακούσες, από τον Τάραντα σιτηρά και αλιεύματα). Με την απομάκρυνση δυσαρεστημένων ευγενών που ζητούσαν προνόμια στην εξουσία ή/και ακτημόνων χρεωμένων αγροτών αποφεύχθηκαν οι εσωτερικές αναταραχές και έτσι αντιμετωπίστηκε το πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα. Κίνητρο ήταν και το οικονομικό κέρδος από την εξαγωγή ελληνικών αγαθών (όπως καλής ποιότητας κεραμικά, ενδύματα, είδη καλλωπισμού, κ.ά.). Στο εμπορικό δίκτυο που αναπτυσσόταν στη Μεσόγειο εντάσσεται και η ίδρυση εμπορίων (εμπορικών σταθμών) που είχαν ιδρυθεί για να εξυπηρετούν περαστικούς ταξιδιώτες (π.χ. η Αίγινα ίδρυσε τις Κυδωνίες στην Κρήτη). Η αποικιακή εξάπλωση έφερε μεγάλες αλλαγές στον κόσμο της Μεσογείου,  με συνέπειες στον οικονομικό τομέα με την ανάπτυξη του εμπορίου, της ναυτιλίας, τη βελτίωση των μεθόδων κατεργασίας μετάλλων, την εργασιακή εξειδίκευση, την αύξηση της παραγωγής όπως μαρτυρούν οι αγγειογραφικές παραστάσεις του 6ου αιώνα.  Στον κοινωνικό τομέα οι συνέπειες έγιναν εμφανείς δύο αιώνες αργότερα όταν οι πολίτες διεκδικούσαν μερίδιο στην εξουσία αλλά και στα καλλιεργήσιμα εδάφη σύμφωνα με το πρότυπο των αποικιών.  Συνέβαλε στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού αφού λαοί που δεν διέθεταν γραφή, γλώσσα υιοθέτησαν το ελληνικό αλφάβητο, τους μύθους, τις κοινωνικές πρακτικές και τις τέχνες. (Mosse, G., 2012, σσ. 175, 180, 181• Ζυμή, Ε., 2002, σσ. 76, 80, 81, 84• Μαστραπάς, Α., 2002, σσ. 90-93)  

Κλασικοί χρόνοι

ΓΑΜΗΛΙΕΣ ΕΘΙΜΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ & ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ

 Φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη              

για την ΕΛΠ41 του ΕΑΠ,  

ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΙΙ: ΟΙ ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ-

ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΑΠ: ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

 

📔 📓 📑 📘 📓 📔 📖  📖

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2021

 

Θέμα:  ΓΑΜΗΛΙΕΣ ΕΘΙΜΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ &

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ

 

Περιεχόμενα

 

Εισαγωγή..............................................................................................................2

Γαμήλιες εθιμικές τελετές ....................................................................................3

Εναλλακτικές κοινωνικές δομές ...........................................................................7

Συμπεράσματα......................................................................................................10

Βιβλιογραφικές αναφορές....................................................................................11

Εισαγωγή

 

Ο Άγγλος ανθρωπολόγος A.R. Radcliffe-Brown (1881-1955) διατύπωσε τον ορισμό του συγγενειακού συστήματος υποστηρίζοντας ότι «ένα σύστημα συγγένειας και γάμου μπορεί να θεωρηθεί ως μια ρύθμιση η οποία επιτρέπει στους ανθρώπους να ζουν μαζί και να συνεργάζονται στο πλαίσιο μιας διατεταγμένης κοινωνικής ζωής». (Τουντασάκη, Ε., 2018, σ. 106) Η δε τελετουργία είναι ένα πολύπλοκο σύστημα οργάνωσης του χώρου και του χρόνου που δομεί μια ανθρώπινη κοινωνία, προκειμένου να καθορισθούν η σχέση της με το σύμπαν που την περιβάλλει, η ταξινόμηση των ανθρώπινων κατηγοριών και οι δεσμοί που τις συνδέουν. (Zaidman, L.B., 2017, σ. 31)

            Τον ρόλο της τελετουργίας, όπως εμφανίζεται στον ελληνικό δημόσιο βίο, στα συστήματα συγγένειας και συγκεκριμένα στον γάμο πραγματεύεται η πρώτη ενότητα της παρούσας εργασίας. Η δεύτερη ενότητα εστιάζει στις εναλλακτικές κοινωνικές δομές, που χαρακτηρίζονται από σχετική ελευθερία επιλογής, και στη σχέση τους με την παραγωγική βάση της κοινωνίας.

1.   Γαμήλιες εθιμικές τελετές

 Σύμφωνα με τον Γάλλο ανθρωπολόγο Bourdieu P. (1930-2002) ο γάμος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως το καταληκτικό αποτέλεσμα μιας στρατηγικής.[1] Μηχανισμός κοινωνικής ανταλλαγής και συμμαχίας, κατά τον λαογράφο Νιτσιάκο Β., που διασφάλιζε την κοινωνική συνοχή στην παραδοσιακή ελληνική κοινότητα αλλά και μέσω κληρονομικών πρακτικών εξισορροπούσε τις αρνητικές συνέπειες του

Η διαμόρφωση της Λαογραφίας στην Ελλάδα τον 19ο και τον 20ό αιώνα

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη

για τη θεματική ενότητα ΕΛΠ41

του ΕΑΠ,

ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΙΙ: ΟΙ ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

 ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΑΠ: ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

 

📔 📓 📑 📘 📓 📔 📖  📖

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 Εισαγωγή.............................................................................................................2

Η διαμόρφωση της Λαογραφίας στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα..................3

Η Λαογραφία μετά τον Β΄ΠΠ.............................................................................6

Συμπεράσματα......................................................................................................9

Βιβλιογραφικές αναφορές....................................................................................10

 

Εισαγωγή

 Ο όρος «Ελληνική Λαογραφία» επινοήθηκε από τον θεμελιωτή της επιστημονικής λαογραφίας Νίκο Πολίτη το 1844 και αντικατέστησε τον προηγούμενο όρο «Νεοελληνική Εθιμολογία και Μυθολογία».[1]

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανίχνευση των παραγόντων που διαμόρφωσαν τις λαογραφικές σπουδές στα τέλη του 19ου αιώνα  στην Ελλάδα (θέμα της πρώτης ενότητας) και η πορεία τους μέσω ευρύτερων θεωρητικών και μεθοδολογικών αναζητήσεων που ανεπτύχθηκαν μετά τον Β΄ΠΠ, σε αναφορά προς την εξέλιξη στις άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες (θέμα της δεύτερης ενότητας).

Η διαμόρφωση της Λαογραφίας στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα

 Στη δυτική Ευρώπη τον 19ο αιώνα διαμορφωνόταν νέος τρόπος θεώρησης της ζωής λόγω πολιτικών, κοινωνικών παραγόντων όπως: η αφύπνιση των λαών που έθεσε η Γαλλική Επανάσταση (1789)· η συνειδητοποίηση εθνικής ταυτότητας, που προήλθε από την  περηφάνεια που αισθάνονταν οι δημοκρατικοί Γάλλοι αφού απέκρουαν τις επιθέσεις των απολυταρχικών Ρώσων, Πρώσων, Αυστριακών, Βρετανών αλλά και οι επιτιθέμενες χώρες κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους (1803-1815)· η διαμόρφωση ταξικής συνείδησης εξαιτίας της εκβιομηχάνισης, της αστικοποίησης. Στην πλειονότητά του ο πληθυσμός της δυτικής Ευρώπης ήταν αγροτικός, που χρεωνόταν δυσανάλογο φορτίο των οικονομικών απαιτήσεων του κράτους.[2]

Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου ερμηνεύτηκε από τους Άγγλους και Γάλλους ως απόδειξη της συνεχούς  πορείας του ανθρώπινου πνεύματος προς το φως-γνώση μέσω του ορθολογισμού, όπως πρέσβευε η φιλοσοφική θεώρηση του Διαφωτισμού. Βάσει αυτής της θεώρησης ο Εξελικτισμός (Evolutionism) έθεσε στην κατώτερη βαθμίδα εξέλιξης τους «άγριους» ‒οι πρωτογονικοί λαοί που  ζουν κατά φύσιν‒, στη μεσαία οι βάρβαροι (π.χ. Ιάπωνες, Ινδοί), ενώ στην ανώτερη είχε αναρριχηθεί ο ευρωπαϊκός κόσμος όπως μαρτυρούσαν τα σύγχρονα πολιτισμικά, επιστημονικά, τεχνολογικά επιτεύγματά του αλλά και τα ανασκαφικά δεδομένα. Προκειμένου να εξηγήσει την κοινωνική εξέλιξη ο Άγγλος ανθρωπολόγος Tylor E., εφάρμοσε τη συγκριτική μέθοδο ώστε μέσω των ομοιοτήτων ή διαφορών να εντοπιστούν οι καθολικοί νόμοι που διέπουν το ανθρώπινο είδος. Τα έθιμα της «παιδικής ηλικίας της ανθρωπότητας» (των αγρίων, των βάρβαρων)

Αναγέννηση Renaissance, ΕΠΟ 40

 bronze David, Donatello

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη

για την ΕΠΟ 20

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Όταν το σκοτάδι υποχωρήσει οι επερχόμενες γενιές θα προσπαθήσουν ίσως να συνδεθούν και πάλι με την Αρχαιότητα και τη λάμψη της».[1] Τα προφητικά αυτά λόγια ανήκουν στον Λατίνο ποιητή Πετράρχη Φρανσέσκο (Petracha Francesco, 1304-1374)· μαρτυρούν αφενός ότι το ενδιαφέρον για την αρχαία γραμματεία (ελληνική, ρωμαϊκή, εβραϊκή) συνεχιζόταν αφετέρου ότι η ανάγκη για νέα πνευματικά έργα ισάξια των αρχαίων ήταν έκδηλη στον όψιμο Μεσαίωνα (τέλη 14ου αιώνα).[2] Η επιδημία πανώλης (1348-1355), οι μακροχρόνιοι πόλεμοι, οι πολιτειακές συγκρούσεις, η οικονομική κρίση, οι δοξασίες για επικείμενο φρικτό τέλος του κόσμου (έλευση του Αντίχριστου, τελική Κρίση, Κόλαση), η έξαρση της μοιρολατρικής αστρολογίας είχαν οδηγήσει τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς σε πολιτισμική στασιμότητα και ψυχική απόγνωση. Η βούληση των Ουμανιστών ήταν η αποδόμηση με ορθολογιστικό τρόπο των ανθρώπινων φόβων και ενοχών τις οποίες καλλιεργούσε εν πολλοίς η Καθολική Εκκλησία. Υποστήριζαν ότι ο άνθρωπος με εφόδια την παιδεία-κουλτούρα, την επιστημοσύνη μπορούσε –και κυρίως είχε δικαίωμα– να καταξιωθεί και να ευτυχήσει στην επίγεια ζωή Ο συνδυασμός ορθολογικής σκέψης με αισιόδοξο "φιλοσοφημένο" τρόπο ζωής, που στο παρελθόν είχε δημιουργήσει λαμπρούς πολιτισμούς, αποτυπώθηκε στις εικαστικές τέχνες, Αρχιτεκτονική, Ζωγραφική, Γλυπτική και εκφράστηκε με τη Μουσική. Το νέο πολιτισμικό φαινόμενο ονομάστηκε Αναγέννηση.[3] Ο Ουμανισμός (Ανθρωπισμός) βρέθηκε σε αλληλεξάρτηση με την Αναγέννηση (1401-1525).[4]

Το palazzo σύμβολο της φλορεντικής κοσμικής αρχιτεκτονικής

«Ο Ρυθμός της Αναγέννησης δημιουργήθηκε για τους εμπόρους της Φλωρεντίας, τραπεζίτες των βασιλέων της Ευρώπης».[5] Αντιθέτως, ο Γοτθικός ρυθμός –είχε εμφανιστεί στη βόρεια Γαλλία τον 12ο αιώνα– ήταν κατά βάση θρησκευτικός και εκφράστηκε σε μεγαλοπρεπείς καθεδρικούς[6] ναούς. Ο πολιτισμός με την ευρεία έννοια ήταν εξαρτημένος από την Καθολική Εκκλησία και μάλιστα ορισμένοι επίσκοποι ήταν είτε φεουδάρχες είτε προέρχονταν από την τάξη των ευγενών.[7]

Το φεουδαρχικό σύστημα είχε ήδη παρακμάσει από τον 12ο αιώνα. Ανάμεσα στην παρακμάζουσα αριστοκρατία και την κατώτατη τάξη των αγροτών, μαστόρων είχε αναδυθεί η μεσαία (ανώτερη και κατώτερη) εύπορη τάξη των εμπόρων, επιτηδευματιών, τραπεζιτών, οικονομικών εμπειρογνωμόνων, νομικών συμβούλων. Ο ρόλος του γοτθικού καθεδρικού ναού –ο οποίος ήταν σχολείο, κέντρο  θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής– διαμερίστηκε σε δικαστήρια, πανεπιστήμια, δημαρχεία, εργαστήρια καλλιτεχνών. Μετά τη μακρά περίοδο αναταραχών, στον όψιμο Μεσαίωνα υπάρχουν ενδείξεις  ανασυγκρότησης και ανάκαμψης. Η Γοτθική τέχνη επιχειρεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις των πολιτών. Η διακίνηση μέσω εμπορικών διεθνών οδών πνευματικών ιδεών, καλλιτεχνικών τεχνοτροπιών υποστηρίχθηκε από επιφανείς προσωπικότητες όπως ο Γερμανός πρίγκιπας Κάρολος Δ (1346-1378). Οι βασιλικές αυλές ήταν οι χρηματοδότες και οι διαμορφωτές του πολιτισμού. Η κοινή λατινική γλώσσα το κοινό γαλλοϊταλικό καλλιτεχνικό ύφος, η κοινή χριστιανική θρησκεία ήταν τα στοιχεία που ενοποίησαν πολιτισμικά περιοχές της Ευρώπης υπό τον Διεθνή Γοτθικό ρυθμό. Οι χώρες του Βορρά έμειναν πιστοί στον μεσαιωνικό (η Αναγέννηση αφορά μόνο τη ζωγραφική), η Ιταλία όχι.[8]

Τέχνη Μπαρόκ-Art Baroque, ΕΠΟ 40

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη

για την ΕΠΟ 40 του ΕΑΠ

Peter Paul Rubens, 1577-1640

Το κύρος της Ρωμαιοκαθολικής Eκκλησίας είχε πληγεί από τη διαμαρτυρία για τον τρόπο λειτουργίας της από τον κληρικό-θεολόγο Μαρτίνο Λούθηρο (1483-1546). Η αντεπίθεση της Εκκλησίας, που ήδη είχε ξεκινήσει με αλλαγές στους κόλπους της μετά την άλωση της Ρώμης (το 1527) από τον ισπανό λουθηρανό Κάρολο Ε΄, επικυρώθηκε στη Σύνοδο του Τρέντο (1545-1563). Έδωσε σαφείς οδηγίες στο πλαίσιο της Αντιμεταρρύθμισης στους καλλιτέχνες ώστε η απεικόνιση θρησκευτικών θεμάτων πιο συγκινησιακή. Κατά τον Ισπανό Ιγνάτιο Λογιόλα (1491-1556), ιδρυτή του Τάγματος των Ιησουιτών, ο ερεθισμός των αισθήσεων θα συνέβαλε στην πνευματική φώτιση των πιστών. Το καλλιτεχνικό ρεύμα Μπαρόκ (1600-1750) γεννήθηκε στη Ρώμη· στόχος του ήταν να εξάρει τον θρίαμβο του Καθολικισμού στην περίοδο που ο αιματηρός Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648) των Καθολικών με τους Προτεστάντες συγκλόνιζε την Ευρώπη.[1] Το Μπαρόκ εξαπλώθηκε στη Νότια Ευρώπη και έφτασε έως την Κεντρική και Νότια Αμερική που είχαν κατακτηθεί από την καθολική Ισπανική αυτοκρατορία. Σημαντικός αρχιτέκτονας της εποχής ο Μπερνίνι (Bernini Lorenzo, 1598-1680) απέδωσε εικαστικά τη μεγάλη αγκαλιά της Εκκλησίας: δύο τεράστιοι βραχίονες κιονοστοιχιών περιβάλλουν την οβάλ πλατεία που βρίσκεται μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό. Η προπαγάνδα συνοψίζεται στα λόγια του Μπερνίνι: [οι βραχίονες] «αγκαλιάζουν τους καθολικούς για να ενδυναμώσουν την πίστη τους, τους αιρετικούς για να τους συμφιλιώσουν με την εκκλησία, και τους απίστους για να τους διδάξουν την πραγματική πίστη».[2] 

 

Blenheim Palace

Αρχιτεκτονική

Ο όρος Μπαρόκ, προέρχεται από την πορτογαλική λέξη barroco= παραμορφωμένο μαργαριτάρι. Οι κριτικοί τέχνης τον 17ο αιώνα έκριναν τα αρχιτεκτονήματα, που απομακρύνονταν από τους κανόνες της Κλασικής Αρχαιότητας, ως παράδοξα. Το 1764 ο Winckelmann στο βιβλίο του Ιστορία της Τέχνης της Αρχαιότητας αναφέρει ότι το Μπαρόκ

ΜΗΔΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ, ΕΛΠ 31

ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΕΛΠ 31- ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

Μήδεια, απόδοση στη Νεοελληνική γλώσσα Χουρμουζιάδης Νίκος

 

 

 

 

 

 

 

Εισαγωγή                     

Ο ποιητής Ευριπίδης (485/4-406 π.Χ.) με την τετραλογία: Μήδεια, Φιλοκτήτης, Δίκτυς και το σατυρικό δράμα Θερισταί πήρε την τρίτη θέση στους δραματικούς αγώνες το 431 π.Χ. Στην τραγωδία Μήδεια, που θεωρείται ένα από τα αριστουργήματά του, ο ποιητής σε έναν παλαιό μύθο -η Μήδεια σκότωσε τα παιδιά της προσπαθώντας να τα καταστήσει αθανασία στον κορινθιακό ναό της Ήρας Ακραίας- έδωσε νέα ερμηνεία: η Μήδεια από την Κολχίδα, απόγονος του Ήλιου, θανάτωσε τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον σύζυγό της Ιάσoνα, που την εγκατέλειψε προκειμένου να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά της Κορίνθου.[1] Το έτος που παρουσίασε ο Ευριπίδης τη Μήδεια η πόλη των Αθηναίων ήταν ακόμη οικονομική και στρατιωτική δύναμη.[2] Κυρίαρχη πνευματική κίνηση, από τα μέσα περίπου του 5ου αιώνα, ήταν οι ριζοσπαστικές θέσεις των Σοφιστών (όπως  η αμφισβήτηση των θεών, η ηθική της αντίθεσης νόμω-φύσει, η γνώση της ρητορικής τέχνης είναι δικαίωμα όλων). Επιρροές από τον σκεπτικισμό της εποχής αντανακλώνται στα έργα του Ευριπίδη.[3]

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τη δραματική λειτουργία της εμφάνισης των ηθοποιών και της μακράς παρουσίας στον σκηνικό χώρο της Μήδειας στη Μήδεια που εκτυλίσσεται στην Κόρινθο.

 Η δραματική λειτουργία των ηθοποιών

Η τραγωδία ξεκινά με την εμφάνιση στη σκηνή της Τροφού, η οποία βγαίνει από μια δίφυλλη πόρτα[4] που ανήκει στο παλάτι της Μήδειας. H Τροφός αφού ανατρέχει σε γεγονότα (στο ταξίδι της Αργώς, στη βοήθεια της Μήδειας στον Ιάσωνα, στον θάνατο του Πελία στην Ιωλκό που προκάλεσε η Μήδεια, στην εξορία της Μήδειας και του Ιάσονα στην Κόρινθο, στ. 1-15)·  επανέρχεται στο τώρα που βασιλεύει παντού το μίσος (στ. 16), αφού ο Ιάσονας ετοιμάζεται να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά Κρέοντα –ενώ η Μήδεια κείτεται άσιτη, το σώμα της αφημένο στους τόπους (στ. 24). Η Τροφός εμφανίζεται οργισμένη, φοβισμένη για τις αντιδράσεις της Μήδειας (δεινή γαρ, στ. 44) και με τη φράση [η Μήδεια] στυγεί δε παίδας ουδ’ ορώσ’ ευφραίνεται (στ. 36) προοικονομεί τη δολοφονία των παιδιών από τη μητέρα τους. Με την εμφάνιση του Παιδαγωγού,πουενημερώνει την

Πέρσες του Αισχύλου, ΕΛΠ 31

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη 

για την ΕΛΠ 31- ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ, ΕΑΠ

 

Πέρσες, απόδοση στη Νεοελληνική γλώσσα: 

 

Μουλλάς Παναγιώτης

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εισαγωγή

Ο ποιητής Αισχύλος (525/524-456 π.Χ.) κέρδισε το 472 π.Χ. στους δραματικούς αγώνες με την τετραλογία: Φινεύς, Πέρσαι, Γλαύκος Ποτνιεύς (τραγωδίες) και Προμηθεύς Πυρκαεύς (σατυρικό δράμα). Το ιστορικό δράμα με τίτλο Πέρσες, «παραστάθηκε τις παραμονές του οστρακισμού του Θεμιστοκλή»[1]πιθανόν για να υπερασπίσει τον πολιτικό/στρατηγό. Ο Αισχύλος, που είχε πάρει μέρος στη Μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.), στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) και σε άλλες μάχες των Περσικών Πολέμων, πραγματεύεται στο έργο του την ήττα των Περσών από τους Έλληνες στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας.[2]   

 

Δραματική και σκηνογραφική τεχνική

Ο Αισχύλος δραματοποιεί το ιστορικό γεγονός (τη Ναυμαχία στη Σαλαμίνα) και παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο οι ηττημένοι Πέρσες ερμήνευσαν την ήττα τους. Στην τραγωδία, που διαδραματίζεται στα Σούσα, αναφέρονται ονόματα ένδοξων βασιλιάδων, γενναίων πολεμιστών της Περσίας και ούτε ένα όνομα Έλληνα. Ο μακρύς κατάλογος ονομάτων, η αφήγηση της ναυμαχίας είναι τα στοιχεία που προσδίδουν στο έργο  τον χαρακτήρα του ιστορικού ντοκουμέντου.[3]

Η τραγωδία ξεκινά με την είσοδο του χορού, που τον αποτελούν Πέρσες γέροντες (οι πιστοί, στ. 2) τους οποίους είχε διαλέξει ο βασιλιάς Ξέρξης για φύλακες. Στην πάροδο ο χορός ανησυχεί για το άνθος ανδρών από τη γη της Περσίας (στ. 59-60)που εκστράτευσε εναντίον της Ελλάδας αφού δεν έχει φανεί ακόμη αγγελιοφόρος. Το «μοτίβο της ανησυχίας»[4] ακολουθεί μεγαλειώδης περιγραφή της πολυάριθμης ασιατικής δύναμης, με αναφορά σε ονόματα πολεμιστών, πόλεων και στον αρχηγό της εκστρατείας, τον Ξέρξη –χρυσογόνου γενεάς ισόθεος φως (στ. 79, 80). Δραματική αντίθεση προκαλούν