ΕΑΠ, ΕΛΠ 22
Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη: από την Αρχαιότητα
έως τον 20ό αιώνα
φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη, με βαθμό:
Εισαγωγή
Η εσωστρέφεια που εμφανίζει ο άνθρωπος
της Ελληνιστικής Περιόδου (323-31 π.Χ.) είναι αποτέλεσμα των πολιτικών και
κοινωνικών αλλαγών καθώς οι πόλεις έγιναν υποτελείς στο μακεδονικό βασίλειο
αρχικά, και στα βασίλεια των επιγόνων του Αλέξανδρου στη συνέχεια και η
πλειονότητα των πολιτών μετατράπηκε σε μάζα υπηκόων. Οι πολιτικοί και οικονομικοί
μετασχηματισμοί δημιούργησαν νέα νοοτροπία, νέους προβληματισμούς· στον
ελλαδικό χώρο κυρίως όπου οι πολίτες εκπαιδεύονταν έως τότε για τη συμμετοχή
τους σε συλλογικούς θεσμούς αφού κατά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη το ευ ζην
συνδέεται με την ευδαιμονία της πόλης. Στην
Ατομικιστική περίοδο (322 π.Χ.-6ος αι. μ.Χ.) οι στοχαστές ενδιαφέρθηκαν για τη
θέση του ανθρώπου –ως μονάδα πια– στον
δημόσιο βίο αλλά και για τη διευθέτηση των εσώτερων ατομικών φόβων (λ.χ. του
θανάτου). Η Στοά, που ιδρύθηκε από τον
Ζήνωνα (333-262 π.Χ.), ασχολήθηκε με τη λογική, τη φυσική, κυρίως με την
ηθική ως σύστημα αρχών και αξιών που διέπουν την ανθρώπινη ζωή. Οι Στωικοί (όπως
ο Αρίστων, ο Ήριλλος, ο Κλεάνθης, ο Χρύσιππος, ο Παναίτιος, ο Ποσειδώνιος, ο
Επίκτητος) στη μακραίωνη παρουσία τους διαφοροποιήθηκαν
αλλά και εμπλούτισαν τη φιλοσοφία από τις αρχικές θέσεις του Ζήνωνα. Όλοι, όμως,
συμφωνούσαν ότι το «ευ ζην» συνδέεται με τη γνώση: η γνώση της φιλοσοφίας βοηθά
στην κατανόηση της φύσης –το θέμα της πρώτης ενότητας· η γνώση της αρετής οδηγεί στην ευδαιμονία –το θέμα της
δεύτερης. Η ύπαρξη η όχι της ελεύθερης βούλησης είναι ένα θέμα που απασχόλησε
τους Στωικούς –το θέμα της τρίτης ενότητας. Η δομή της κοσμόπολης, ως ιδεατή
‘αρχιτεκτονική’ λύση που οδηγεί στην ευδαιμονία, είναι το θέμα της τέταρτης
ενότητας.
Τριμερής διαχωρισμός
της φιλοσοφίας
Οι Στωικοί πίστευαν ότι η γνώση είναι
δυνατόν να κατακτηθεί· προσλαμβάνεται αρχικά με τις αισθήσεις (προλήψεις) και στη συνέχεια με τη νόηση.
Έδιναν μεγάλη σημασία στη μόρφωση· για να διευκολυνθεί η εκπαίδευση και η
μάθηση -ώστε να γνωρίσουν οι άνθρωποι εις
βάθος τον φυσικό κόσμο- διαχώρισαν εννοιολογικά τη φιλοσοφία σε τρία μέρη: λογική, ηθική, φυσική.
Η στωική λογική
ερμηνεύεται: α) ως ομιλία που διαχωρίζεται στον διαλεκτικό και στον ρητορικό
λόγο·
β) ως ορθός λόγος ή κοινός νόμος με
σκοπό την τάξη (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι, 7, 88). Το γνωστικό αντικείμενο της φυσικής φιλοσοφίας είναι
το σύμπαν, το οποίο μπορεί να εξηγηθεί: πρόκειται για έναν έλλογο σφαιρικό
αδιαίρετο ζωντανό οργανισμό. Στη φύση συνυπάρχουν δύο στοιχεία: ο λόγος (ποιούν) που ταυτίζεται με τον θεό και επιδρά
στην ύλη (πάσχον). Υπάρχει μια οντότητα
δρώσα, ο θεός, που γεννά, καταστρέφει, ξαναϋλοποιεί το σύμπαν σε επαναλαμβανόμενους
χρονικούς κύκλους. Όλες οι ουσίες συμπεριλαμβανόμενης της ψυχής (πλην των
λεκτών, χρόνου, χώρου) είναι σωματικές (υλοζωισμός) αλλά και πνευματικές αφού
το πνεύμα ή τόνος του θεού
