ΕΛΠ 22, Μικρόκοσμος και μεγάκοσμος κατά την Αρχαιότητα

Πώς αντιλαμβάνονταν τον κόσμο οι φιλόσοφοι ιατροί  της Αρχαιότητας

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη

για τη Θεματική Ενότητα ΕΛΠ 22,

Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη: από την Αρχαιότητα 

έως τον 20ό αιώνα

Εισαγωγή

Μεταξύ των πολλών θεμάτων  που απασχόλησαν τους Έλληνες φιλόσοφους είναι η ιατρική –πεδίο που βασίζεται στη γνώση και στην εμπειρία οι οποίες εφαρμόζονται στους ασθενείς. Στην πρώιμη περίοδο της Αρχαιότητας με την ίαση της ασθένειας ασχολούνταν οι λαϊκοί θεραπευτές που βασίζονταν σε εμπειρικά δεδομένα και τα ιερά θεραπευτήρια (π.χ. Ασκληπιεία) στα οποία ο θεός έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη θεραπευτική αγωγή και στην έκβαση της ασθένειας. Από τον 7ο αιώνα με την εμφάνιση της φιλοσοφίας μπορεί να γίνει λόγος για επιστημονική ιατρική. Η αντικατάσταση των μυθολογικών όρων της κοσμογονίας με φυσικούς όρους θεμελιωμένη με επιχειρήματα επέφερε αμφισβήτηση της θεϊκής παντοδυναμίας, μεταβολή στο πολιτικό κατεστημένο, κινητικότητα στις κοινωνικές ομάδες. Η φύση «βιάζεται προκειμένου να αποκαλύψει τα μυστικά της» έγραψε κάποιος γιατρός τον 5ο αιώνα.[1] Η διάθεση  αποκρυπτογράφησης του κόσμου αφορούσε και την ανθρώπινη οντότητα. Από την έρευνα του σύμπαντος προέκυψαν νέες αντιλήψεις για την  υφή και λειτουργία του φυσικού κόσμου και του ανθρώπου.[2]

Το θέμα της παρούσας εργασίας είναι πως αντιλαμβάνονταν οι φιλόσοφοι και ειδικότερα οι φιλόσοφοι-ιατροί της Αρχαιότητας τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο. Η πρώτη ενότητα

Στωικοί φιλόσοφοι

ΕΑΠ, ΕΛΠ 22
Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη: από την Αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη, με βαθμό:

Εισαγωγή

 Η εσωστρέφεια που εμφανίζει ο άνθρωπος της Ελληνιστικής Περιόδου (323-31 π.Χ.) είναι αποτέλεσμα των πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών καθώς οι πόλεις έγιναν υποτελείς στο μακεδονικό βασίλειο αρχικά, και στα βασίλεια των επιγόνων του Αλέξανδρου στη συνέχεια και η πλειονότητα των πολιτών μετατράπηκε σε μάζα υπηκόων. Οι πολιτικοί και οικονομικοί μετασχηματισμοί δημιούργησαν νέα νοοτροπία, νέους προβληματισμούς· στον ελλαδικό χώρο κυρίως όπου οι πολίτες εκπαιδεύονταν έως τότε για τη συμμετοχή τους σε συλλογικούς θεσμούς αφού κατά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη το ευ ζην συνδέεται με την ευδαιμονία της πόλης.  Στην Ατομικιστική περίοδο (322 π.Χ.-6ος αι. μ.Χ.) οι στοχαστές ενδιαφέρθηκαν για τη θέση του  ανθρώπου –ως μονάδα πια– στον δημόσιο βίο αλλά και για τη διευθέτηση των εσώτερων ατομικών φόβων (λ.χ. του θανάτου). Η Στοά, που ιδρύθηκε από τον  Ζήνωνα (333-262 π.Χ.), ασχολήθηκε με τη λογική, τη φυσική, κυρίως με την ηθική ως σύστημα αρχών και αξιών που διέπουν την ανθρώπινη ζωή. Οι Στωικοί (όπως ο Αρίστων, ο Ήριλλος, ο Κλεάνθης, ο Χρύσιππος, ο Παναίτιος, ο Ποσειδώνιος, ο Επίκτητος) στη μακραίωνη παρουσία τους  διαφοροποιήθηκαν αλλά και εμπλούτισαν τη φιλοσοφία από τις αρχικές θέσεις του Ζήνωνα. Όλοι, όμως, συμφωνούσαν ότι το «ευ ζην» συνδέεται με τη γνώση: η γνώση της φιλοσοφίας βοηθά στην κατανόηση της φύσης –το θέμα της πρώτης ενότητας· η γνώση  της αρετής οδηγεί στην ευδαιμονία –το θέμα της δεύτερης. Η ύπαρξη η όχι της ελεύθερης βούλησης είναι ένα θέμα που απασχόλησε τους Στωικούς –το θέμα της τρίτης ενότητας. Η δομή της κοσμόπολης, ως ιδεατή ‘αρχιτεκτονική’ λύση που οδηγεί στην ευδαιμονία, είναι το θέμα της τέταρτης ενότητας.

 Τριμερής διαχωρισμός της φιλοσοφίας

 Οι Στωικοί πίστευαν ότι η γνώση είναι δυνατόν να κατακτηθεί· προσλαμβάνεται αρχικά με τις αισθήσεις (προλήψεις) και στη συνέχεια με τη νόηση. Έδιναν μεγάλη σημασία στη μόρφωση· για να διευκολυνθεί η εκπαίδευση και η μάθηση  -ώστε να γνωρίσουν οι άνθρωποι εις βάθος τον φυσικό κόσμο- διαχώρισαν εννοιολογικά τη φιλοσοφία σε τρία μέρη:  λογική, ηθική, φυσική.[1]

Η στωική λογική ερμηνεύεται: α) ως ομιλία που διαχωρίζεται στον διαλεκτικό και στον ρητορικό λόγο·[2] β) ως ορθός λόγος ή κοινός νόμος με σκοπό την τάξη  (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι, 7, 88). Το γνωστικό αντικείμενο της φυσικής φιλοσοφίας είναι το σύμπαν, το οποίο μπορεί να εξηγηθεί: πρόκειται για έναν έλλογο σφαιρικό αδιαίρετο ζωντανό οργανισμό. Στη φύση συνυπάρχουν δύο στοιχεία: ο λόγος (ποιούν) που ταυτίζεται με τον θεό και επιδρά στην ύλη (πάσχον). Υπάρχει μια οντότητα δρώσα, ο θεός, που γεννά, καταστρέφει, ξαναϋλοποιεί το σύμπαν σε επαναλαμβανόμενους χρονικούς κύκλους. Όλες οι ουσίες συμπεριλαμβανόμενης της ψυχής (πλην των λεκτών, χρόνου, χώρου) είναι σωματικές (υλοζωισμός) αλλά και πνευματικές αφού το πνεύμα ή τόνος του θεού

«Υπογλώσσια», βιβλίο του Ανδρέα Παππά

 Ανδρέας Παππάς

Υπο-γλώσσια, εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ, 2010

👅 … «Ποτέ μη χρησιμοποιείς περισσότερα από ένα που στην ίδια περίοδο. Άλλωστε, ακόμη και αν δεν υπήρχε το κύριο αντίδοτο σε αυτό τον κίνδυνο, το οποίο δεν είναι άλλο από το να αποφεύγει κανείς τις φράσεις-σιδηρόδρομος μπορούμε πάντοτε να χρησιμοποιούμε εναλλακτικά τα ο/η/το οποίος/α/ο, που δεν είναι διόλου «καθαρευουσιάνικα», όπως νομίζουν ορισμένοι….. Επίσης μια άλλη καλή λύση, η οποία ορισμένες φορές βοηθάει να αποφύγουμε την αλυσίδα των αναφορικών που, είναι η χρήση του όπου όσο και του οπότε –ορθότερων, εφόσον πρόκειται για αναφορά με τοπικό ή χρονικό, αντίστοιχα, χαρακτήρα.
Μάλιστα, τόσο το όπου όσο και το οπότε δεν είναι μόνο χρήσιμα αντίδοτα στον ελλοχεύοντα «πουπουδισμό», αλλά συχνά και πιο ακριβή από το γενικής χρήσεως και κάπως ουδέτερο που. Έτσι, λ.χ., είναι όχι μόνο εφικτό αλλά και επιβεβλημένο να αποφεύγουμε φράσεις όπως «Πλημμύρισαν σπίτια στη Χίο που [όπου] έβρεξε πολύ» (λες και έβρεξε η Χίος), «Έψαχναν για μέρος που [όπου] θα μπορούσαν να φάνε» (λες και είχαν κατά νου να φάνε… το μέρος), «Κατά τον Μεσαίωνα, που [οπότε, ή έστω όταν] η έννοια του έθνους ήταν ακόμη στα σπάργανα»…… (σ. 42)

.................

👅Στον γνωστό μύθο, ο Ηρακλής δεν καλείται να διαλέξει μεταξύ Αρετής και Κακίας, όπως παιδιόθεν μαθαίνουμε. Δεν τίθεται θέμα –ούτε καν στους μύθους– να επιλέξει κανείς εν ψυχρώ, απροκάλυπτα, την «κακία», οπότε και το δίλημμα είναι μάλλον ανύπαρκτο. Πρόκειται επιλογή μεταξύ «αρετής» και «παθών» (virtue and vice, κατά τους Αγγλοσάξονες). Με άλλα λόγια, ο