xronompala: ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2012

Τα Χριστούγεννα συμβολίζουν τη νίκη των ζωοποιών δυνάμεων του φωτός πάνω στο φοβερό σκοτάδι. Στην αρχαία Ελλάδα αναπαριστούσαν την κίνηση του Ήλιου με τη ζωή ενός ανθρώπου που γεννιόταν κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, και μεγάλωνε βαθμιαία όπως αυξανόταν το φως του ηλίου μέχρι την Εαρινή Ισημερία όπου ή ημέρα εξισώνεται με τη νύχτα. Τότε η Ήλιος νικά το σκοτάδι, συμβολίζοντας με αυτό τον τρόπο την αναγέννηση της φύσης μέσα από τη μήτρα της Γης.

Στη γιορτή των Ανθεστηρίων οι Αθηναίοι κυλούσαν πάνω σε τροχούς ένα ομοίωμα καραβιού μεταφέροντας τον θεό Διόνυσο, τον οποίο τιμούσαν με αυτόν τον τρόπο ως θεό της βλάστησης. Ο συμβολισμός αυτός φτάνει ως τις μέρες μας, αφού πολλές φορές οι καλαντιστές, ψάλλοντας τα κάλαντα κρατούν ομοίωμα καραβιού.

Πειραιάς 2012

Την εβδόμη ημέρα του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου-20 Οκτωβρίου), περιέφεραν την Ειρεσιώνη, ένα είδος κλαδιού ελιάς ή δάφνης, στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας τις καλένδες (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημά τους από τον νοικοκύρη ή την κυρά και όταν έφθαναν στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την ιδία ημέρα του νέου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Το όνομα του στολισμένου αυτού κλαδιού προέρχεται από τα μάλλινα (είριον=μαλί) κορδελάκια λευκού και πορφυρού χρώματος που του κρεμάγανε μαζί με μπισκοτάκια από μέλι, λάδι και κρασί. Με το δεντράκι αυτό οι άνθρωποι ευχαριστούσαν τον Απόλλωνα για την καλή σοδειά του καλοκαιριού και εύχονταν ο ερχόμενος χρόνος να είναι επίσης ευνοϊκός. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνος.
Επίσης κρατούσαν τους θύρσους, (ραβδιά ξύλινα ή καλάμια, τυλιγμένα με φύλλα κισσού ή αμπελιού και "κορφή" ένα κουκουνάρι πεύκου) και ομοιώματα πλοίων που συμβόλιζαν τον ερχομό του Διόνυσου. Ειρεσιώνη από τη λέξη είρος (=έριον), ένα κλαδί ελιάς με καρπούς του φθινοπώρου δεμένους με μαλλιά (έρια).

Κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου, γιου του Δία και της παρθένου Σεμέλης. Τον αποκαλούσαν «σωτήρα» και «θείο βρέφος». Ήταν ο «καλός ποιμένας», οι ιερείς του οποίου κρατούσαν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρη. Τον χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννησή του. Οι ιέρειες τότε ανέβαιναν στην κορυφή του ιερού βουνού και κρατώντας ένα βρέφος φώναζαν «ο Διόνυσος ξαναγεννήθηκε».

Η αγάπη για τα δέντρα εκδηλωνόταν τα αρχαία χρόνια με δενδροφορίες αφιερωμένες στη λατρεία της Δήμητρας και του Διόνυσου του Δενδρίτη, και με κλαδοφορίες, όπως η Δαφνηφορία, η Ειρεσιώνη, η Κορυθάλλη, κ.ά.

Ο φιλόσοφος Πυθαγόρας κρεμούσε στην εξώθυρα σκιλλοκρεμμύδα για να αποδιώχνει τη βασκανία και τα κακοποιά πνεύματα.

Τα ευχετικά τραγούδια -ειρεσιώνη, χελιδόνισμα, κορώνισμα- που έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες και στη συνέχεια οι Βυζαντινοί, στις μεγάλες γιορτές τους, ήταν ευγενικά στιχάκια -τα καλούσαν ορθοφώνια- και τα τραγουδούσαν σε συγγενείς και φίλους στους οποίους εύχονταν να αποκτήσουν όσα επιθυμούσαν. Τα κάλαντα αυτήν ακριβώς την έννοια διατηρούν μέχρι σήμερα.

Όσ’ άστρα έχει ο ουρανός

Και φύλλ’ από τα δέντρα

Τόσο καλό να δώσ’ ο Θεός

Ιδώ που τραγουδάμι…

(κάλαντα από τη Ρούμελη)

Οι Αιγύπτιοι στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τη γέννηση του θεού Ήλιου Ρα, Ατόν ή Όσιρη.

Στην αρχαία Ρώμη γιόρταζαν τα Σατουρνάλια, προς τιμή του θεού Κρόνου, αλλά και της θεάς Δήμητρας, όπου θυσίαζαν χοίρους για την ευφορία της Γης. Ήταν μια από τις σημαντικότερες γιορτές και ονομαζόταν «η ημέρα του αήττητου ήλιου».

Οι Βαβυλώνιοι αποκαλούσαν το θεό Ήλιο, Σαμάχ, Βάαλ, Μαρδουνάκ, ή Νεργκάλ.

Οι Πέρσες λάτρευαν τη γέννηση του Αήττητου ήλιου θεού Μίθρα.

Οι Βραχμάνοι γιόρταζαν τη γέννηση του Βράχμα, και έψαλλαν, «εγέρσου ω βασιλιά του κόσμου, έλα σε μας από τις σκηνές σου».

Οι Γερμανοί στις 24 Δεκεμβρίου, γιορτή του Αδάμ και της Εύας στη Γερμανία, έστηναν ένα έλατο μέσα στο σπίτι. Έθιμο παγανιστικό, κατάλοιπο της αρχαίας λατρείας των Δρυϊδών, ενώ όλοι οι τευτονικοί λαοί πίστευαν στη μαγική δύναμη των αειθαλών δέντρων και ειδικότερα της βελανιδιάς.

Το γκυ ή ιξός, σύμβολο αγάπης, ελπίδας, φιλίας, ειρήνης και γονιμότητας, φύεται πάνω στα έλατα, βελανιδιές, λεύκες, συνδέεται με τη Frigg, θεά της αγάπης στη σκανδιναβική μυθολογία. Το αγγλοσαξονικό κυρίως έθιμο, υποχρεώνει αυτούς που θα βρεθούν κάτω από τον ιξό να φιληθούν.

.................................................. .....................................

Τα Χριστούγεννα ως ημέρα γέννησης του Ιησού Χριστού καθιερώθηκαν στη Ρώμη από τον Πάπα Ιούλιο τον Α΄ κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Το έθιμο της Ειρεσιώνης απαγορεύτηκε ως παγανιστικό από το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου. Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανήλθε με την μορφή χριστουγεννιάτικου δένδρου από τους "ξένους" ως δικό τους.

Στην ευρύτερη ευρωπαϊκή βόρεια περιοχή το πρώτο στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο εντοπίζεται στη Ρίγα της Λετονίας το 1510.
Ο Μαρτίνος Λούθηρος (16ος αιώνας) σύμφωνα με τη γερμανική παράδοση κάποια Χριστούγεννα, για να διασκεδάσει την κόρη του, τοποθέτησε ένα στολισμένο έλατο με μικρά και μεγάλα κεριά στο δωμάτιό της. Στη συνέχεια πέρασε από σπίτι σε σπίτι και από χωριό σε χωριό κι έγινε έθιμο της χώρας.
Στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στόλισε ο Charles Minnegrode το 1842. Ο Franklin Pierce θεωρείται ο πρώτος αμερικανός πρόεδρος που κόσμησε με χριστουγεννιάτικο δέντρο τη μεγάλη σάλα του Λευκού Οίκου το 1856. Επί προεδρίας Theodor Roosevelt (1901-1909), λόγω των οικολογικών ευαισθησιών του, δεν στόλισαν χριστουγεννιάτικο δέντρο στον Λευκό Οίκο.
Σύμφωνα με τη βρετανική παράδοση, το 1841 ο γερμανός πρίγκιπας Αλβέρτος, σύζυγος της βασίλισσας Βικτωρίας, στόλισε ένα τεράστιο έλατο στο κάστρο του Ουίνδσορ, το οποίο διακόσμησε με κορδέλες, γιρλάντες, κεράκια και διάφορα μικρά ζαχαρωτά.

Στην Ελλάδα το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο το τοποθέτησε ο πρώτος βασιλιάς μετά την Απελευθέρωση, ο βαυαρός Όθωνας, στην τότε πρωτεύουσα του κράτους, το Ναύπλιο.
Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο της Αθήνας, πρωτεύουσα ήδη του κράτους, στολίσθηκε το 1843. Ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος (1780-1874), ιατρός, νομικός και σύμβουλος της Επικρατείας τοποθέτησε δίμετρο έλατο στη σάλα του σπιτιού του στην Πλάκα και το στόλισε με κεράκια και αγιοβασιλιάτικα στολίδια που είχε φέρει από τη Ρωσία. (Ο στρατηγός Μακρυγιάννης όταν είδε το στολισμένο δέντρο είπε: Ωραίο είναι κυρ-Γιάννη. Και του χρόνου να είμαστε καλά. Αλλά τα δέντρα μου εγώ δεν τ' αφήνω να φυτρώσουν μέσα στην κάμαρα! Μόνο τ' άρματά μου φυτρώνουν εκεί.)

Πληροφορίες από το βιβλίο Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ των Στράτου Θεοδοσίου και Μάνου Δανέζη.

.................................................. ............................

Από το ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ, ΤΑ ΚΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ του 1950