Ο Αριστοτέλης με γλωσσικό επιχείρημα...

 ... ανατρέπει το πλατωνικό έργο

Αριστοτέλης 384-322 π.Χ.

Πριν από χρόνια βρέθηκα σε παρουσίαση του πλατωνικού σπηλαίου. Σύμφωνα λοιπόν με τον ομιλητή που ανέλυε τον συμβολισμό του σπηλαίου, οι άνθρωποι ζουν εγκλωβισμένοι σε σπήλαιο, βλέπουν σκιές τις οποίες δεν ερμηνεύουν σωστά, δεν βλέπουν το "φως" που υπάρχει έξω από αυτό. Η λύτρωση έρχεται για κάποιους/ες που ανακαλύπτουν τι υπάρχει έξω από την αισθητή πραγματικότητα. Αν επιστρέψουν στο σπήλαιο και θελήσουν να ενημερώσουν τους εγκλωβισμένους θα αντιμετωπιστούν με σκεπτικισμό έως λοιδορία. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι θα δουν το "φως" κατά τους «new age» στοχαστές που κατακλύζουν το Internet με αναλύσεις για το «σπήλαιο», είναι ο διαλογισμός-ενόραση και σπανίως κάνουν αναφορά στο έργο του Πλάτωνα με τίτλο Νόμοι.

      Το όραμα στην Πολιτεία ή δίκαιη πολιτεία, κοντολογίς. Ο Πλάτων προκειμένου να υποστηρίξει την αριστοκρατική τάξη
στην οποία ανήκε, επινόησε έναν άχρονο τόπο στον οποίο είχαν θέση οι αυθύπαρκτες αιώνιες Ιδέες και υπεράνω όλων το Αγαθόν. Ο άνθρωπος που θα τελείωνε επιτυχώς ένα διάρκειας αρκετών δεκαετιών εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με τα μαθηματικά στην κορυφή, θα αποκαλείτο φιλόσοφος (δηλαδή θα αποκτούσε γνώση για τις Ιδέες ) και έτσι θα είχε δικαίωμα αλλά και υποχρέωση να γίνει άρχοντας στην πόλη. Ο Πλάτων χώρισε την κοινωνία σε 3 τάξεις (άρχοντες, φύλακες, χειρώνακτες) και αποφάνθηκε ότι  δίκαιος είναι αυτός που κάνει τη δουλειά του και δεν εμπλέκεται στις δουλειές των άλλων. Η συστηματική και δια βίου εκπαίδευση ήταν λοιπόν για τον Πλάτωνα ο τρόπος για να φτάσουν στην αυτογνωσία οι άνθρωποι.  Έχοντας αυτό το όραμα κατά νου, ίδρυσε την Ακαδημία στην οποία οι φοιτητές, γόνοι αριστοκρατικών οικογενειών, είχαν δύο στόχους: την εκπαίδευση και την άσκηση πολιτικής εξουσίας μελλοντικά. Ο στοχασμός του Πλάτωνα αμφισβητήθηκε από άλλους σοφούς, με αποτέλεσμα να καταθέσει ένα νέο έργο με τίτλο Νόμοι στο οποίο το Αγαθόν απουσίαζε. Οι Ιδέες κατέβηκαν επίπεδο για να προσεγγιστούν από τους πολίτες· το εκπαιδευτικό σύστημα αντικαταστάθηκε από σύστημα καθολικών και αυστηρών νόμων, που θα επιβαλλόταν με βία· όσοι ήταν ανυπάκουοι θα τιμωρούνταν με εξορία ή με θανάτωση. Έτσι στην πόλη Αθήνα θα έμεναν οι λίγοι και άριστοι.  Η διαλεκτική 'σωκρατική' μέθοδος της Πολιτείας εξελίχθηκε στους Νόμους σε διάλεξη/μανιφέστο.

Ιστορικά: Η Ακαδημία του Πλάτωνα διατηρήθηκε και μετά τον θάνατό του, με τους στόχους να παραμένουν επίκαιροι και εφικτοί έως τις αρχές του 4ου αιώνα π.κ.χ. Η μακεδονική μοναρχία κατέλυσε (έως το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα) τις πόλεις-κράτη του ελλαδικού χώρου· οι κοινωνικές συγκρούσεις  έπαυσαν καθώς οι άνθρωποι έχασαν τον τίτλο του πολίτη δημοκρατικής πόλης και έγιναν ισότιμα υπήκοοι ενός μονάρχη, δίχως την ύψιστη τιμή του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. (Ο φιλόσοφος της Ελληνιστικής εποχής είναι πολίτης της οικουμμένης. Ο σοφός της Αθήνας είναι ο εκπαιδευμένος πολίτης. Βλ. Β. Κάλφα, Αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι. Η Ακαδημία έκλεισε το 569 μ.Χ. με την απαγόρευση λειτουργίας της από τον Ιουστινιανό· στην πραγματικότητα ήταν διαλυμένη αφού από πολιτικά δυνάμει εξουσιαστική ομάδα είχε μετατραπεί σε παρα-θρησκευτική οργάνωση με τον Χριστιανισμό να είναι αποδεκτός ως μοναδική θρησκεία.

          Η βάση της θεωρίας του Αριστοτέλη είναι ότι η γλώσσα είναι εργαλείο του συλλογισμού. Μελετώντας την ελληνική γλώσσα έδωσε τον ορισμό της λογικής, έφτιαξε συντακτικούς, γραμματικούς κανόνες, αναγκαίους  στη δομή της πρότασης στον στοχασμό του παράλληλα είχε θέση η παρατήρηση του αισθητού κόσμου. Στις κατηγορικές προτάσεις, με τις οποίες ανέπτυξε τον λογικό στοχασμό,  ο ένας όρος κατηγορεί χαρακτηριστικό γνώρισμα στον άλλον όρο. Ο καθηγητής Β. Κάλφας Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι (σ. 38) αναφέρει ότι στην ελληνική γλώσσα υπάρχει η εξής ιδιαιτερότητα: μετατρέπεται μια ιδιότητα σε ουσία όταν σε ένα επίθετο, μετοχή, απαρέμφατο προστεθεί το άρθρο «το»· λ.χ. το αγαθόν, το πράττειν.  Έτσι ο Αριστοτέλης δημιούργησε ρωγμές στο νοητικό πυραμιδικό οικοδόμημα με το επιχείρημα ότι ο Πλάτων  ανήγαγε σε Ιδέα το κατηγόρημα, όρος δευτερεύουσας σημασίας, και όχι την πρωταρχική ουσία (το υποκείμενο). (Βέβαια δεν είναι τόσο απλοϊκό το ζήτημα όσο το παρουσιάζω. Η διαφορά τους για τις έννοιες τα καθ' έκαστον και την κατά συμβεβηκός κατηγόρηση απαιτούν μελέτη).

Διαπιστώσεις

1.    Ο Πλάτων έχοντας έτοιμο το συμπέρασμα (κυριαρχία της αριστοκρατικής τάξης) κατασκεύασε τις προκείμενες προτάσεις, τις οποίες διαμόρφωσε  όταν άλλαξαν οι κοινωνικές συνθήκες, ακυρώνοντας την αλήθεια, την εγκυρότητα της σκέψης του/του λόγου του.

2.    Ο Αριστοτέλης ανιδιοτελώς, αφού ούτε ως υπήκοος μακεδονικής μοναρχίας ούτε ως αθηναίος μέτοικος μπορούσε να διεκδικήσει πολιτικό ρόλο, στοχάστηκε ελεύθερα.

Και τι νόημα έχει η παρουσίαση δύο στοχαστών σε κάποιο blog; Το θέμα δεν είναι οπαδικό: Αριστοτέλης ή Πλάτωνας; Οι κάποιες διαπιστώσεις δεν έχουν σκοπό να αμφισβητήσουν τη μεγαλοφυΐα του Πλάτωνα (τα διανοητικά έργα του μελετώνται έως σήμερα) ή να εξάρουν τον  «Νου»-Αριστοτέλη (οι προκείμενες προτάσεις που θεώρησε ως βάση του συλλογισμού τον οδήγησαν σε συμπεράσματα, μερικά εκ των οποίων  θεωρούνται από τους σύγχρονους επιστήμονες –που διαθέτουν μεγαλύτερη και καλύτερη τεχνογνωσία και τεχνολογία– λανθασμένα. Ωστόσο αυτό δεν άρει τη συμβολή του Αριστοτέλη στη θεμελίωση της επιστημονικής σκέψης/λόγου). Άλλωστε, καμιά ιδέα δεν προέρχεται από παρθενογένεση· η νέα ιδέα αναδύεται από τον σωρό των παλαιών και οι παλαιές παραμένουν  στην πολιτισμική κληρονομιά.

*

Ο προβληματισμός, γιατί περί προβληματισμού πρόκειται,  στρέφεται στην επικοινωνία.  Τι εννοούμε τελικώς επικοινωνία;  Ποιες οι μέθοδοι συνεννόησης; Πόσο νεόφυτες είναι αυτές οι μέθοδοι; Από πού πηγάζει η ισχύς του προφορικού λόγου; Δεδομένο ότι η γνώση μεταδίδεται, μαθαίνεται πιο αποτελεσματικά με τον ήχο, καθώς η παρατήρηση είναι έμφυτη στον άνθρωπο και τον βοηθά στη μελέτη της φύσης· ακούει, βλέπει (εξ ου και η δύναμη της εικόνας). Συνέπειες της μη συστηματικής μελέτης πηγών, βιβλίων ή και της ακαδημαϊκού τύπου εκπαίδευσης είναι η μίμηση, η αποστήθιση απόψεων ανεπεξέργαστων, η παράθεση πληροφοριών άσχετων που δεν συμβάλλουν στην εξέλιξη της συζήτησης ή στον κριτικό λόγο.  Άτομα που δεν ενημερώνονται από τη σύγχρονη βιβλιογραφία (που ανατρέπει προσεγγίσεις, ή παρουσιάζει διαφορετικές ή ακόμα αναδεικνύει πτυχές ενός θέματος) παραμένουν στις παλαιές πεποιθήσεις, αντιλήψεις, απόψεις τους τις οποίες υπερασπίζονται με σθένος σαν να πρόκειται να κριθεί η ίδια τους η ύπαρξη.

 Όπως αναφέρει ο Ε. Παπανούτσος στο βιβλίο Λογική πολλές παρερμηνείες, λεκτικές παρεξηγήσεις προκαλούνται από την άγνοια των ορισμών των λέξεων ή/και των εννοιών αλλά και από την προτίμηση του σύντομου λόγου στην καθημερινή ζωή –βλέπε ατάκες. Να συμπληρώσω ότι οι μισές αλήθειες, οι λανθασμένες ερμηνείες, οι ιστορικές ανακρίβειες, οι παρερμηνείες ορισμών, λέξεων αρχαίων των οποίων η χρήση έχει αλλάξει (λ.χ. δόξα στα αρχαία ελληνικά σήμαινε γνώμη) παρουσιάζονται εσκεμμένα από κάποιες "αυθεντίες" προκειμένου να δημιουργήσουν ομάδες ελεγχόμενες (το τι εννοούσε ο Πλάτων με το πώς πλασάρεται η θεωρία του είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα). Καταλήγοντας: η παραπληροφόρηση, η στρεβλή ενημέρωση, ο λεγόμενος κίτρινος τύπος είναι προϊόντα των επιτήδειων στο διάβα της Ιστορίας και όχι φρέσκο προϊόν του Διαδικτύου όπως υποστηρίζουν κάποιοι/ες.

Ο σοφός Γοργίας έλεγε ότι η γλώσσα ως εργαλείο της σκέψης δεν μπορεί να αποδώσει έννοιες που δεν ανήκουν στην καθαρά υλική σφαίρα. Κατά τη θρησκευτική φιλολογία ο θεός πλησιάζεται με την καρδιά ενώ κατά τους φιλόσοφους η σοφία κατακτάται με τον νου.  Ο Πλάτων ήταν κατά των ποιητών (άλλη μία παρερμηνεία) επειδή οι δεύτεροι χρησιμοποιούσαν τη μέθοδο μύθος για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα και για να «πετύχουν συναισθηματική άνευ όρων συναίνεση» (M. Vegetti)· ο ίδιος βέβαια στον μύθο του χρησιμοποίησε ορθολογικές οντότητες. Για χάρη του προβληματισμού –η χρήση των δομικών στοιχείων (λέξεις) της σκέψης στην επικοινωνία– θα υπερβάλω σε φανταστικό μύθο. Ο κόσμος πλην δύο πόλεων καταστρέφεται όπως επίσης και  η Γραμματεία αιώνων. Όμως, στην πόλη Α διατηρείται η φράση (που δηλώνει και τη διαφορά από την πλατωνική πόλη των ομοίων) του Αριστοτέλη «η πόλη στην ουσία της είναι πολλότητα». Στην πόλη Β η φράση του Ελύτη: «για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή/θέλει νεκροί χιλιάδες να ’ναι στους τροχούς».  Μπορούμε να φανταστούμε τις ενέργειες των κατοίκων της πόλης Α προκειμένου να νομιμοποιηθεί και μονιμοποιηθεί η διαφορετικότητα; Μπορούμε να φανταστούμε τις ενέργειες των κατοίκων της πόλης Β προκειμένου να γυρίσει ο ήλιος;

Λογική ή ανοησίες;

Ορθολογισμός ή ψυχαγωγική αλληγορία;

*Πραγματολογικά στοιχεία και φιλοσοφική προσέγγιση από το βιβλίο Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας του Mario Vegetti.