ο Θουκυδίδης του 5ου αιώνα

Θουκυδίδης

Ο Θουκυδίδης (περ. 460 π.κ.χ. - περ. 398 π.κ.χ.) από τον δήμο Αλιμούντα (σήμερα, Άλιμος) των Αθηνών με θρακική καταγωγή,  κατείχε μεταλλεία χρυσού στη Θράκη, στη Σκαπτή 'Υλη, απέναντι από τη Θάσο και κοντά στο όρος Παγγαίο. Έλαβε λαμπρή μόρφωση, ήταν μαθητής του Αναξαγόρα και του ρήτορα Αντιφώντα, επηρεάστηκε από το ύφος του σοφιστή Γοργία, από τον Ιπποκράτη. Έζησε την αίγλη της Αθήνας (πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της τότε Ελλάδας) και επηρεάστηκε από το κίνημα των Σοφιστών ‒ο σοφιστής Πρωταγόρας (427-347 π.κ.χ.) διατύπωσε τη διάσημη φράση «πάντων χρημάτων μέτρον εστίν  άνθρωπος».

 

 ✔Ως στρατηγός των Αθηναίων, συμμετείχε σε σημαντικές πολεμικές επιχειρήσεις.  Για την αποτυχία του όμως να αποτρέψει την κατάληψη της Αμφίπολης από τους Σπαρτιάτες το 422 π.κ.χ., με πρωτοβουλία του Αθηναίου Κλέωνα καταδικάστηκε σε 20ετή εξορία στη Θάσο, όπου ασχολήθηκε με τη συγγραφή του έργου «Ιστορίαι». 

 

 ✔Ως φιλόσοφος ο Θουκυδίδης (προϊόν της ανθρωποκεντρικής εποχής, μέσα 5ου αιώνα-τέλη 322 π.κ.χ.) απορρίπτοντας τη θεολογική θεώρηση του κόσμου προκειμένου να αποκαλύψει την αλήθεια στράφηκε  στο σύνολο των ανθρώπινων δράσεων, συμπεριφορών, αλλά και της σκέψης, η οποία καθώς είναι ανεξιχνίαστη κρύβει τα κίνητρα, τη διάθεση για επεκτατισμό, τις υπολογισμένες επιδιώξεις προς όφελος μιας ομάδας. Οι δημηγορίες (αυθεντικές ή "πειραγμένες" από τον ιστορικό) προβάλλουν τη νοητική ικανότητα των πολιτικών δρώντων.

 Στον διάλογο των Μηλίων φαίνεται η αντίθεση μεταξύ φύσης (ισχύος) και νόμου (ή ηθικής), μεταξύ όντος και δέοντος. (ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, Πλατιάς Αθανάσιος, εκδ. ΕΣΤΙΑ, 2010, σ. 46)

 

🔍Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία είχε θέση το τυχαίο με την έννοια του απρόβλεπτου ή προϊόντος συγκυριών (κλιματικές, οικονομικές, κοινωνικές, κ.ά. είναι ιστορικά φαινόμενα, π.χ. ο λοιμός στην Αθήνα, η χρηματοδότηση των Περσών στους Σπαρτιάτες για να κατασκευάσουν στόλο ικανό να αντιμετωπίσει τον αθηναϊκό, η προδοσία του Αλκιβιάδη).

Το μοιραίο, με την έννοια ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει τη μοίρα του, επανέρχεται στη μετα-αριστοτελική περίοδο (322 π.κ.χ.-2 μ.κ.χ., στη διάρκεια της οποίας  άνθισε κυρίως η Στωική φιλοσοφία που θεωρείται προάγγελος της χριστιανικής σκέψης), όταν ο πολίτης με δικαιώματα δηλαδή συνδιαχειριστής στα θέματα της πόλης-κράτους μετασχηματίστηκε σε υπήκοο της Μακεδονικής βασιλείας, των Ελληνιστικών βασιλείων, της Ρωμαϊκής και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας· ως υπήκοος χωρίς πολιτικά δικαιώματα αμέτοχος στα κοινά, ένας κόκκος της άμμου, ήλπιζε ότι η τύχη ήταν ο μόνος παράγοντας που θα βελτίωνε τη ζωή του.

 ✔Ως ιστοριογράφος ο Θουκυδίδης εξιστορεί την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.κ.χ.) καταγράφοντας με λεπτομερή περιγραφή τα γεγονότα, με ακριβή μεταφορά της πληροφορίας, αλλά και εξετάζοντας, αναλύοντας τις πολιτικές δομές-θεσμούς, τα κίνητρα και τη δράση των πολιτικών προσώπων που εκδηλώνονταν στο τότε διεθνές περιβάλλον.  Η έρευνα/παρατήρηση, η μεθοδολογική ακρίβεια, η  τεκμηρίωση/απόδειξη ήταν τα εργαλεία που από τον 19ο αιώνα άρχισε  να χρησιμοποιεί η Ιστορία, αποκτώντας έτσι κάτι από την επιστημοσύνη των φυσικών επιστημών, και μάλιστα η Ευρώπη 'ξαναδιαβάζοντας' το έργο του Θουκυδίδη το ενσωμάτωσε στη δική της ιστορική σκέψη.

        Σκοπός με ηθικοωφελιμιστικές προθέσεις του Θουκυδίδη ήταν μέσω της ποιοτικής έρευνας και της αντικειμενικής συγγραφής να αποκτήσουν οι μελλοντικές γενιές ένα «κτήμα τε ες αιεί μάλλον ή αγώνισμα ες το παραχρήμα ακούειν ξύγκειται», (κτήμα παντοτινό, παρά ένα αγώνισμα που θα ξεχαστεί ευθύς αμέσως)· έργο που θα μελετάται διαρκώς αφού κατά τον Θουκυδίδη  ο πόλεμος, ως συστημικό φαινόμενο, δεν θα εξαφανιζόταν και έτσι μεγάλες συμφορές θα συνεχίσουν να εμφανίζονται εφ' όσον η φύση του ανθρώπου δεν θα αλλάξει.

 

✔Ως ιστορικός ο Θουκυδίδης ανέδειξε και τεκμηρίωσε ότι  η αιτία των πολέμων ήταν η δίψα για εξουσία και ο φόβος που αυτή προκαλεί. Το αίτιο του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν ο συνεχής επεκτατισμός των Αθηναίων που προκάλεσε φόβο υποταγής ή αφανισμού στους Σπαρτιάτες. Η αφορμή δόθηκε με την εμπλοκή του Αθηναϊκού στόλου υπέρ των Κερκυραίων στη διαμάχη τους με τους Κορίνθιους (ναυμαχία στα Σύβοτα, το 433 π.κ.χ.). 

📌 πάντως καλό είναι να έχουμε κατά νου την άποψη του βρετανού ιστορικού Carr Edward Hallet (1892-1982) ο οποίος υποστήριζε ότι δεν υπάρχει ιστορική αντικειμενική κρίση· στην καλύτερη περίπτωση να είναι έντιμα υποκειμενική.

🔗  Η 'παγίδα' του Θουκυδίδη