η αρχιτεκτονική ματιά του Τάση Παπαϊωάννου

4 Ιουνίου 2015

Έτσι τελειώνει ο κόσμος
όχι με ένα βρόντο, μα μ΄ένα λυγμό


του Τάση Παπαϊωάννου

Αρχιτέκτων-καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Είμαστε οι κούφιοι ανθρώποι/ Είμαστε οι παραγεμισμένοι ανθρώποι, λένε οι πρώτοι στίχοι του ποιήματος του Ελιοτ, απ' όπου αντλούμε τον τίτλο του άρθρου μας.

Τα δημογραφικά στοιχεία προβληματίζουν. Οι στατιστικοί δείκτες, τα διαγράμματα και οι πίνακες με τις ποσοστώσεις τρομάζουν. Το 1825 ο πληθυσμός της Γης ανερχόταν σε περίπου 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους, το 2011 εκτινάχτηκε στα 7 δισ., ενώ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, το 2050 θα κατοικούν στον πλανήτη περί τα 9,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Νούμερα ιλιγγιώδη. Ανθρωποι κι άλλοι άνθρωποι, σκαρφαλωμένοι πάνω σε μια κιβωτό που μοιάζει ότι δεν μπορεί πλέον να μας αντέξει· και διαρκώς βουλιάζουμε. Το ναυάγιο φαντάζει προδιαγεγραμμένο κι όμως, ελάχιστοι από όλους εμάς ανησυχούν! Το μέλλον για πρώτη ίσως φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας πλησιάζει τόσο ζοφερό και δυσοίωνο.

Παρ' όλα αυτά, τίποτε δεν φαίνεται ικανό να ταράξει τη μακαριότητα του δυτικού -και όχι μόνο- κόσμου. Κοίτα μας! Στέκουμε άβουλοι, παθητικοί, ναρκωμένοι στον βαθύ λήθαργο της εικονικής τηλεοπτικής ευδαιμονίας μας. Βαλσαμωμένοι μέσα στην καταναλωτική αυταπάτη που φαντάζει στα μάτια μας σαν η υπέρτατη αξία της ζωής, χαμένοι κάπου ανάμεσα στο νέο Smartphone και στο τελευταίο μοντέλο του tablet που πρέπει διακαώς να αποκτήσουμε.

Την ίδια ώρα 1,3 δισ. άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, χωρίς τροφή, χωρίς νερό και στοιχειώδη υγειονομική περίθαλψη. Στο έλεος της μοίρας τους! Κάποιοι άλλοι, εξαιρετικά λίγοι, κατέχουν αστρονομικά πλούτη και τα αυξάνουν συνεχώς με γεωμετρική πρόοδο. Περιουσίες μυθικές, πολύ μεγαλύτερες από το ΑΕΠ ολόκληρων κρατών. Ενα επικίνδυνο σύστημα τείνει να εδραιωθεί ως αδιαμφισβήτητο παγκόσμιο καθεστώς, ως μονόδρομος ανάπτυξης και εξέλιξης, το οποίο συνεχίζει να διευρύνει με αφάνταστα βίαιο τρόπο τις ακραίες ανισότητες ανάμεσα στους ανθρώπους. Η ανισομέρεια ανάμεσα στις φτωχές και πλούσιες περιοχές του πλανήτη διαρκώς διογκώνεται. Τα καραβάνια των απελπισμένων μεταναστών θα πολλαπλασιάζονται στην αγωνιώδη προσπάθειά τους να βρουν ένα ασφαλές μέρος για να μπορέσουν στοιχειωδώς να ζήσουν.

Και η αρχιτεκτονική; Καθρέφτης της ζωής μας, αδιάψευστος, αποτυπώνει στον χώρο τις τρομακτικές αντιθέσεις. Από τη μία, στη βιτρίνα των μεγαλουπόλεων, τα φαντασμαγορικά σύγχρονα υπερπολυτελή κατασκευάσματα και, από την άλλη, στην πίσω μεριά, οι τρώγλες και οι ατέλειωτες παραγκουπόλεις των πάμφτωχων ανθρώπων που συνωθούνται στο περιθώριο. Απέναντι στην αρχιτεκτονική χίμαιρα που χτίζεται από το περίσσευμα, στέκει η αρχιτεκτονική από το υστέρημα, στα νέα προηγμένα και πολυδιαφημισμένα υλικά, η επανάχρηση των υπολειμμάτων, των «άχρηστων» που πετιούνται στις χωματερές.

Δεν είναι, λοιπόν, ματαιόδοξη και απολύτως ναρκισσιστική η προσπάθεια να εκφραστεί

Πιστιοκρατία

 

Michel de Montaigne, (Μισέλ ντε Μονταίν 28 Φεβρ. 1533 - 13 Σεπτ. 1592) γάλλος δοκιμιογράφος. Θεωρείται ο τελευταίος ουμανιστής της Αναγέννησης αλλά και θεμελιωτής ενός ιδιόμορφου σκεπτικισμού επηρεασμένου από τον ακαδημαϊκό σκεπτικισμό του Πλάτωνα και του Πύρρωνα. Η ιδιομορφία του σκεπτικισμού του έγκειται στη διδασκαλία της πιστιοκρατίας, σύμφωνα με την οποία οι θεμελιώδεις αλήθειες δεν είναι δυνατόν να αποδειχτούν μέσω του ορθολογισμού, αλλά είναι δυνατόν να τις συλλάβει κανείς μέσω της πίστης.

Πριν σε γνωρίσω, Stavento

Πριν σε γνωρίσω ήμουνα σπίθα έτοιμη να σβήσει
μάτι που κράταγε το δάκρυ, ο αέρας μη το δει και το βρομίσει
δύσκολη λύση για των ανθρώπων τα εύκολα
και λεία πιο εύκoλη για όλα τα ξέκολα
εύκολα ξέκοβα, γρήγορα έφευγα
λογαριασμό δεν έπαιρνα, λογαριασμό δεν έδινα
φοβόμουνα μη γίνω γάιδαρος δεμένος
ή μη ξεμείνω σε μπαμπέσας κελί φυλακισμένος

Πριν σε γνωρίσω ήμουνα κραγιόν σε χάρτινο γιακά
τα πάντα τα βαριόμουνα και όλα τα σιχαινόμουνα
Πριν σε γνωρίσω τίποτα δεν έπαιρνα στα σοβαρά
ποτέ μου δε δενόμουνα και όλα τα απαρνιόμουνα

Ότι δεν έδωσες, δώστο σε μένανε
και ότι δεν έδωσα το’χω για σένανε
Νύχτες ατέλειωτες εγώ περίμενα
κοίτα να μη βρεθείς στα κακώς κείμενα

Πριν σε γνωρίσω ήμουνα αγκάθι έτοιμο να τρυπήσει
γιατί με τούτα που έβλεπα σου λέω είχα απηυδήσει
σίδερο που η φωτιά δεν μπόρεσε να λυγίσει
δέντρο που άφηνε οτιδήποτε πάνω του να καθίσει
αναξιόπιστος για αξιόπιστες, κακός γαμπρός για νύφες ευκολόπιστες
παράνοια μέσα στα λογικά τους πλαίσια
και κάπως έτσι νόμιζα πως πέρναγα θεσπέσια
για κοίτα όμως που τούτα όλα εδώ τα πληρώνω
και πλάι σου, ότι είχα κάνει ένα ένα ξεχρεώνω τώρα
πάνω σου αφήνω σημάδια, δεν έχουν τέλος τα βράδια
και αποζητάω μονάχα πρωτοφανέρωτα χάδια

Ότι δεν έδωσες, δώστο σε μένανε
και ότι δεν έδωσα το’χω για σένανε
Νύχτες ατελείωτες εγώ περίμενα
κοίτα να μη βρεθείς στα κακώς κείμενα

Πριν σε γνωρίσω δήλωνα ανικανοποίητος
σχεδόν αμίλητος, θρασύς και πικρομίλητος
κοίτα τι έπαθα τώρα μου έχεις γλυκάνει το στόμα
και όταν δεν είσαι πλάι μου
γίνομαι ένα με το χώμα (λιώμα)
δε ξέρω αν είναι εντάξει αυτά που παθαίνω πριν σε γνωρίσω
ανήκουστο εγώ να σωπαίνω
πες μου τι γίνεται εδώ, ψυχή μου τα’χω χαμένα
βγάζω και ανασφάλειες, πες μου τι νιώθεις για μένα ;

Πριν σε γνωρίσω τίποτα δεν είχε ουσία τελικά
τσάμπα περιπλανιόμουνα και άδικα χανόμουνα
Πριν σε γνωρίσω χώραγα σου λέω παντού και πουθενά
τώρα απλά κατάλαβα πως πλάι σου παίρνω φωτιά

Ότι δεν έδωσες, δώστο σε μένανε
και ότι δεν έδωσα το’χω για σένανε
Νύχτες ατέλειωτες εγώ περίμενα
κοίτα να μη βρεθείς στα κακώς κείμενα

2008