Serge Noiret : «Ο καθένας μας είναι ιστορικός του παρελθόντος του»

Συνέντευξη στον Σπύρο Κακουριώτη

Ο ιστορικός Serge Noiret γεννήθηκε στο Βέλγιο, όμως ζει στην Ιταλία περισσότερη από τη μισή του ζωή, εργαζόμενος στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας. Με ειδίκευση στη σύγχρονη ιστορία, σύντομα έστρεψε το επιστημονικό του ενδιαφέρον στους σύγχρονους τρόπους και τα μέσα διαμόρφωσης της ιστορικής συνείδησης, ασχολούμενος με νέα ερευνητικά πεδία, όπως αυτό της δημόσιας και της ψηφιακής ιστορίας. Από το 2012 είναι πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τη Δημόσια Ιστορία (International Federation for Public History). Πρόσφατα βρέθηκε στη χώρα μας, προσκεκλημένος ομιλητής στο επιστημονικό συνέδριο για τη «Δημόσια Ιστορία στην Ελλάδα», που διεξήχθη στον Βόλο (30/8-1/9). Με την ευκαιρία αυτή, συζητήσαμε μαζί του για τη δημόσια ιστορία και το ρόλο της στις σύγχρονες κοινωνίες

* Τι είναι η δημόσια ιστορία και γιατί είναι τόσο σημαντική;

Θα έλεγα ότι η δημόσια ιστορία είναι σημαντικότερη κι από την ίδια την ακαδημαϊκή ιστορία, που απευθύνεται σε αρκετά περιορισμένο κοινό. Η δημόσια ιστορία ασχολείται με την ιστορία που βρίσκεται γύρω μας. Ερμηνεύει το παρελθόν για διαφορετικά ακροατήρια, διαφορετικές κοινότητες ανθρώπων, σε διάφορα επίπεδα, από το τοπικό μέχρι το παγκόσμιο, χρησιμοποιώντας ποικίλα μέσα, ιδιαίτερα το Διαδίκτυο, ένα από τα σημαντικότερα κανάλια διάδοσης της δημόσιας ιστορίας παγκοσμίως, απ' όπου οι ακαδημαϊκοί ιστορικοί απουσιάζουν. Είναι εντέλει πολύ σημαντική για τον καθένα μας, γιατί ο καθένας μας είναι ιστορικός του παρελθόντος του, κατά κάποιον τρόπο.

Ιστοριογράφοι: Προκόπιος, Άννα Κομνηνή, ΕΛΠ 21

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη για το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ΕΛΠ 21

βαθμός 9,2

Ιστοριογράφοι της Πρώιμης και Μέσης βυζαντινής περιόδου

Προκόπιος (6ος αι. μ.Χ.), Άννα Κομνηνή (11ος αι. μ.Χ.)

Ανέκδοτα ή Απόκρυφη ιστορία
του Προκόπιου

Εισαγωγή

Η ιστοριογραφία είναι η σημαντικότερη πτυχή της βυζαντινής λογοτεχνίας. Κατά την Πρώιμη βυζαντινή περίοδο (4ος-7ος αιώνας) ο Χριστιανισμός εδραιώθηκε και έτσι η Ιστορία αποδεσμεύτηκε από τη θρησκευτική θεώρηση∙ στη «θύραθεν» ιστορία θέση πια είχαν τα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα.[1]  Στη Μέση βυζαντινή περίοδο (8ος-12ος αιώνας), με γεγονότα αναφοράς το Σχίσμα της χριστιανικής Εκκλησίας (1054) και τη μάχη στο Ματζικέρτ (1071), γίνονταν προσπάθειες ετεροπροσδιορισμού της πολιτισμικής ταυτότητας της Ανατολικής Ρωμανίας σε σχέση και με τον πολιτισμό των λατινόφωνων της Δύσης και παραδοσιακά με τον πολιτισμό των βάρβαρων λαών της Ανατολής.

            Με τον ιστοριογράφο «πολύ Προκόπιο»[2]  –κατά την Γλύκατζη-Αρβελέρ– και το έργο Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία που  έγραψε το 550 θα ασχοληθούμε στην πρώτη ενότητα. Ο Προκόπιος (490/507-562) επί αυτοκρατορίας Ιουστινιανού (482-565) ήταν νομικός σύμβουλος και γραμματέας του στρατηγού Βελισσάριου· πήρε μέρος σε αρκετές στρατιωτικές αποστολές και εκστρατείες.[3]

Στη δεύτερη ενότητα μέσα από τα προοίμια της «Απόκρυφης ιστορίας» του Προκόπιου και του έργου της Άννας Κομνηνής (1083-1153) με τίτλο «Αλεξιάς», θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά της βυζαντινής ιστοριογραφίας όπως διαμορφώθηκαν στην πάροδο των χρόνων.

Στην τρίτη ενότητα θα "διαβάσουμε" το προφίλ της Άννας Κομνηνής, όπως η ίδια το αναδεικνύει στο προοίμιο της «Αλεξιάδας»: κόρη με υψηλή μόρφωση του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού  (1048-1118) .

           
Προκόπιος

Ο Προκόπιος στα Ανέκδοτα εξιστορεί «με κάθε λεπτομέρεια»[4] τις βδελυρές πράξεις του βασιλικού ζεύγους (Ιουστινιανός και Θεοδώρα) αλλά και του αρχιστράτηγου Βελισσάριου. Ο Ιουστινιανός εμφανίζεται ως «ηγεμών των δαιμόνων»[5], που σφετερίστηκε κτήματα και πλούτισε εις βάρος των ευγενών». Ο Βελισσάριος, κατά τον Προκόπιο, είναι ανίσχυρος άντρας, υπάκουος στις αυτοκρατορικές διαταγές. Επίσης, στο βιβλίο γίνεται –με αρνητικό πρόσημο– εκτενής και λεπτομερής αναφορά στην ερωτική δράση της Θεοδώρας.[6] Για του λόγου το αληθές ο Προκόπιος

"Η δικτατορία του 1/4"

Γαλλικές προεδρικές εκλογές 23/04/2017: δεξιός Μακρόν 24,1%, ακροδεξιά Λεπέν 21,3, κεντρώος Φιγιόν 20, ακροαριστερός Μελανσόν 19,58, σοσιαλιστής Αμόν 6,3, εθνικιστής Ενιάν 4,7

 συμβολική γαλλική φράση: ni-ni (ούτε ούτε)

Το οικονομικό πρόγραμμα του Μακρόν εγκρίθηκε από το 24,1% των εκλογέων της Γαλλίας, δηλαδή από το 1/4.  Τα υπόλοιπα 3/4 (το 75% του εκλογικού σώματος) ένα όχι ευκαταφρόνητο ποσοστό διαφώνησε. 

Διαχρονικά μπροστά στον κίνδυνο του «Άλλου», είτε είναι υπαρκτός είτε κατασκευασμένος εχθρός υπάρχει συσπείρωση. Πάντα το διπολικό σύστημα -όπως αριστερά ή δεξιά, Αμερική ή Ρωσία, Ανατολή ή Δύση, μέσα ή έξω- είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμο από το πολυπολικό. Στις παρούσες περιστάσεις ο «Άλλος» είναι η Λεπέν. Έτσι εκ των συνθηκών κατασκευάζεται δίπολο, που έχει δεξιό πρόσημο: Μακρόν ή Λεπέν. 

Παρ’ όλα αυτά δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι ο λαός αποφασίζει ελεύθερα και συνεπώς η Δημοκρατία λειτουργεί αποτελεσματικά ακόμα και σε περίπτωση μονομαχίας, που δεν θα είχε θέση σε ένα αναλογικό σύστημα ψηφοφορίας. Η αναδιανεμητική πολιτική -διακαής πόθος της λεγόμενης Αριστεράς- που έτεινε να γίνει κάθετη, κυρίως λόγω των μετακινήσεων ανατολικών πληθυσμών έγινε οριζόντια. Στις εκλογές εθνικές ή ευρωπαϊκές της τελευταίας πενταετίας αναδεικνύεται ο συντηρητισμός ως τρόπος ζωής,  η επιστροφή σε παλαιά μοντέλα διακυβέρνησης, και η παρελθοντολογία σχεδόν επιβεβλημένη. Συνεπώς τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (μείγμα ελεύθερης αγοράς με ελεγχόμενες κρατικές παροχές), που διατηρούν ακόμα  τον νεωτερικό χαρακτηρισμό τους στο διάβα της Ιστορίας, χάνουν ποσοστά. 

             Για κάποιους η Δημοκρατία είναι η «δικτατορία των πολλών» με τη μειοψηφία να αγνοείται επιδεικτικά από τους νικητές. Αν παραμείνουμε στους πρώτους γύρους των εκλογών (εθνικών ή ευρωπαϊκών) η μειοψηφία των πολιτών (το 1/4) κυβερνά και  εφαρμόζει το προεκλογικό πρόγραμμα που "κατέβασε". Μειοψηφία που σαφώς και δεν έχει τα χαρακτηριστικά μιας μειονότητας: συγκεκριμένα και οριοθετημένα αιτήματα. Ούτε λόγος για λίγους και άριστους. Πρόκειται για ένα μειοψηφικό δίκτυο με ποικίλους δεσμούς, όπως φυλετικούς, ταξικούς, θρησκευτικούς, σεξουαλικούς,