Πειραιάς

ββββββββββ….

Ο  ήχος του βαποριού που σαλπάρει ή δένει στο λιμάνι δεν άφηνε και δεν αφήνει τους κατοίκους να ξεχάσουν την κοινή μοίρα όλων: από κάπου ήρθαμε, και κάπου θα πάμε. Η παραμονή, στο εδώ και στο τώρα κάνει τη διαφορά.

τριήρης

Πειραιάς, Πειραιεύς, Δράκος, Πειραίας, Περαίας, ή Περαιάς, Λιμήν του Πειραιώς, Κάνθαρος ή Λιμήν Κανθάρου, Κωφός λιμήν, Λιμήν Αθηνών, Λιμήν Λέοντος, Πόρτο Λεόνε

Το λιμάνι Κάνθαρος, κατά τον 5^ο αιώνα ήταν εφοδιασμένο με 200 τριήρεις κατασκευασμένες στα νεώρια της Ζέας και της Μουνιχίας,  με τις οποίες οι Έλληνες κατέστρεψαν τον περσικό στόλο στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. Από την άλλη πλευρά το φημισμένο "Εμπόριον", εμπορικό και οικονομικό κέντρο. (Στην Ιπποδάμεια Αγορά γινόταν δουλεμπόριο ανδρών ενώ στη στοά πουλιόνταν γυναίκες δεμένες χέρι-χέρι στην τιμή των 70 δραχμών έως 30 δραχμών).

Κατόπιν εντολής του άρχοντα της Αθήνας, Περικλή ο Πειραιάς δομήθηκε σύμφωνα με την πολεοδομική μελέτη του αρχιτέκτονα, φιλόσοφου, μετεωρολόγου, μαθηματικού Ιππόδαμου από την Μίλητο. Κατά την Αρχαιότητα αποτέλεσε πρότυπο για όλες τις πόλεις. 

 Το Μουσείο Πειραιά φιλοξενεί το χάλκινο χυτό άγαλμα μεγάλων διαστάσεων του Απόλλωνα

 

 

 

 

 

Από το 87 π.Χ. –όταν ο ρωμαίος στρατιωτικός Σύλλας πυρπόλησε τον Πειραιά– και για αρκετούς αιώνες έμεινε στην αφάνεια. Έγινε λημέρι πειρατών, ληστών και αργότερα ήταν το Πόρτο Λεόνε για τους Φράγκους, το Ασλάν Λιμάνι για τους Τούρκους.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας το 1832 έδωσε εντολή για την ανοικοδόμηση της πόλης, την οποία ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Σταμάτιος Κλεάνθης και Εδουάρδο Σάμουμπερτ. Με αποτέλεσμα το 1835 ο Πειραιάς να γίνει δήμος με πρώτο δήμαρχο τον Κυριάκο Σερφιώτη, υδραίικης καταγωγής.

Στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά, εγκαταστάθηκαν σταδιακά πλούσιοι Χιώτες, άνεργοι ναυτικοί Υδραίοι, Σαμιώτες, Κρητικοί επαναστάτες, Μανιάτες. Ίσως η αγάπη για την θάλασσα να ήταν το υλικό που κατάφερε να ενώσει τους ετερόκλητους κατοίκους, οι οποίοι –διατηρώντας, βέβαια, ο καθένας τη νοσταλγία και τις αναμνήσεις ζωηρές για την ιδιαίτερη πατρίδα–  διαμόρφωσαν ισχυρή τοπική συνείδηση. Το «είμαι Πειραιώτης» έλεγε και συγχρόνως έκρυβε πολλά.

Στα μέσα του 19ου αιώνα υπήρξε βιομηχανική ανάπτυξη: εκκοκκιστήρια, κλωστήρια, αλευροβιομηχανίες, κλωστοϋφαντουργία. Σ’ αυτή συνέβαλε και η συγκοινωνιακή σύνδεση του Πειραιά με την Αθήνα, μέσω του σιδηρόδρομου («το θηρίο»), το 1869. Το 1883, μάλιστα, εκδηλώθηκε και η πρώτη απεργία των τσαγκαράδων-ραφτάδων εξαιτίας των σκληρών συνθηκών δουλειάς.

.«Κατέβηκα στον Περαία κι απορούσα μ’ όσα βλέπανε τα μάτια μου. Τι ακάματος λαός! Τι ενέργεια που την έχει! Με τι πόθο πιάνει τη δουλειά! Κοντέβουνε τριάντα χρόνια που πήγα πρώτη φορά παιδί στον Περαία, και μόλις υπήρχε ο Περαίας. Σήμερα βλέπεις παντού δρόμους, μαγαζιά, μηχανές, φάμπρικες, βιομηχανία, κίνηση κι εμπόριο… Εδώ βλέπω έθνος! Εδώ βλέπω ζωή». Αυτά έγραφε ο Γιάννης Ψυχάρης το 1888, στο βιβλίο του Το Ταξίδι.

Σε όλα τα παραπάνω, το 1922 προστέθηκε και η θλίψη της μικρασιατικής προσφυγιάς για την χαμένη πατρίδα. Και όταν τα «αμάν αμάν» δεν ήταν αρκετά να εκφράσουν συναισθήματα γράφτηκαν με σκληρές λέξεις τα ρεμπέτικα τραγούδια:  

…και ΄γω φτωχός γεννήθηκα, στον κόσμο έχω γυρίσει,

μέσα απ’ τα φύλλα της καρδιάς, εγώ έχω μαρτυρήσει... 

τραγουδά ο συριανός Μάρκος Βαμβακάρης το 1937

Η πόλη ήταν για αρκετά χρόνια σταυροδρόμι εμπορικό, που έφταναν «εκ πάσης γης τα πάντα» από προϊόντα έως ιδέες. Ανάμειξη ηθών-εθίμων, διαμορφώνοντας κλίμα ιδανικό για την αργή αλλά σταδιακή αλλαγή του βηματισμού της Ιστορίας.

Τόπος αναχώρησης των απόρων, των ανύμφευτων γυναικών με το κισμέτ αποτυπωμένο σε μια φωτογραφία, των τυχοδιωκτών, των μικρό ή μεγαλο-απατεώνων, των εραστών «των γαλάζιων πόντων», των πολλά υποσχόμενων νέων· μα και των πικραμένων πολιτικών. Συνοδός των περισσοτέρων ο λυγμός στο «έχε γεια» ή στο «καλώς όρισες».

Τόπος άφιξης προσωπικοτήτων, ισχυρών ανδρών μα και κάποιων υπερφίαλων με σκοπό την διακυβέρνηση τούτης της χώρας. Καράβι που τους κούναγε, και… ζαλιζόταν ο λαός!

........................

Βομβαρδισμός του Πειραιά 11 Γενάρη 1944

…Παρακολουθούσα τ’ αεροπλάνα [συμμαχικά] που ανενόχλητα πέρασαν, μέσα απ[ την καρδιά του Πειραιά και τράβηξαν προς το Χασάνι. Εκεί ήταν το αεροδρόμιο, γιομάτο από γερμανικά αεροπλάνα. Από εκεί αφού κάμανε μια βόλτα, γύρισαν πίσω και τράβηξαν προς το Πέραμα, όπου ήταν τα ναυπηγεία των γερμανών, που κάνανε τα τσιμεντόπλοια. Πήγανε μέχρι το Ναύσταθμο και γύρισαν, προς το λιμάνι του Πειραιά. Μόλις φτάσανε πάνω από την Αγία Τριάδα, άρχισαν να αδειάζουν το φορτίο τους, γύρω από κει στην Τσαμαδού, Δημοτικό Θέατρο, Βενιζέλου –όλο το κέντρο του Πειραιά– Πειραϊκή, Καμίνια, Ηλεκτρικό Σταθμό όπως είχα διαπιστώσει αργότερα… Τι επιδίωξαν οι αμερικανοάγγλοι «σύμμαχοι» με τον βομβαρδισμό εκείνο;… αυτοί που σχεδίασαν την επιχείρηση δεν είχαν σαν κύριο στόχο τις γερμανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, όπως θα περίμενε κανείς. Ο Πειραιάς στην Εθνική Αντίσταση, Νίκανδρος Κεπέσης, 1988.

...................

Από το 1860, στην Ακτή (του ναύαρχου) Μιαούλη ήταν τοποθετημένη σε πηγάδι μία τρόμπα-αντλία από την οποία τροφοδοτούνταν νερό τα πλοία και έτσι η περιοχή ονομάσθηκε Τρούμπα.

Στην περιοχή αναπτύχθηκε ένα πολυ-πολιτισμικό κέντρο, στο οποίο επικρατούσε πολυθρησκεία, πολυγλωσσία, με τοπική διάλεκτο την «αργκό». Εδώ εργάζονταν άξιες απόγονοι της αρχαίας πειραιώτισσας εταίρας Γλυκέρας, με την οποία ήταν ερωτοχτυπημένος (=καψούρης, στην πειραιώτικη διάλεκτο) ο ποιητής Μένανδρος. Οι γυναίκες αυτές, λοιπόν, ήταν πρόθυμες –με το αζημίωτο– να απορροφήσουν τους ερωτικούς κραδασμούς του ανδρικού ναυτικού κόσμου.

Τα επαγγέλματα που ανθούσαν ήταν νυχτομαγαζάτορας, στριπτιζέζ, μπράβος, πορτοφολάς, τσα-τσα. Οι διαφορές λύνονταν «ατάκα και επιτόπου», με τη χρήση του κοινού –κοινότατου– κουζινικού σκεύους: το μαχαίρι. Και… ψυχή βαθειά. Οι τίτλοι τιμής όπως μάγκας, νταής, παλικαράς, μόρτης αποδίδονταν στον υποψήφιο κατόπιν αρκετών δοκιμασιών. Οι αποτυχόντες ήταν οι κουτσαβάκηδες, οι ψευτοπαλικαράδες, οι γιαλαντζί μάγκες, τα παλικάρια της φακής.

Το εντυπωσιακό είναι, ότι στην περιοχή πλανιόταν μονίμως η απορία: «εδώ παπάς, εκεί παπάς, που ’ναι ο παπάς;». Τους δυστυχείς! Ουδείς τους ενημέρωσε ότι ο παπάς έψελνε στον παρακείμενο ναό του Αγίου Σπυρίδωνος, ο οποίος χτίστηκε το 1875 επί δημαρχίας Δημήτρη Μουτσόπουλου.

To 1967, λοιπόν, η χουντική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπαδόπουλου, υπολογίζοντας το κόστος των εκλογών –η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για δαπανηρή δημοκρατική εορτή– αποφάσισε και διέταξε τον Αριστείδη Σκυλίτση να γίνει δήμαρχος του Πειραιά και αυτός… παρέμεινε έως το 1974. Ο νέο-προσληφθείς δήμαρχος παίρνοντας τη σκούπα του, ξεκίνησε την καθαριότητα από την Τρούμπα και "έκλεισε" σπίτια. Ενώ οι καλντεριμιτζούδες οργανώθηκαν και "άνοιξαν" σπίτια. Είχε πιαστεί και το βαπόρι από την Περσία στην Κορινθία… Μέγας θρήνος!

Στη συνέχεια ο δήμαρχος κατέστρεψε το Ωρολόγιον της Πόλεως που είχε κατασκευασθεί το 1869 για να στεγάσει το Χρηματιστήριο.

Ας αφήσουμε την Ακτή Μιαούλη με τα κτήρια των ναυτιλιακών εταιρειών και των ταξιδιωτικών πρακτορείων, τα απομεινάρια της θρυλικής Τρούμπας και την Αγορά με τα υπαίθρια καταστήματα και ας έρθουμε στο κέντρο του Πειραιά. Στην πλατεία Κοραή με τα εμπορομάγαζα και τις καφετέριες, όπου το 1969 εγκαταστάθηκε το Δημαρχείο Πειραιά.

Στολίδι της περιοχής το νεοκλασικό κτίριο που στεγάζει το «Δημοτικό Θέατρο», με αίθουσα σε σχήμα πετάλου, χωρητικότητας 1.154 θέσεων. Την είσοδο στολίζουν 4 κίονες κορινθιακού ρυθμού και αέτωμα. Χωροθετήθηκε επί δημαρχίας Αρ. Σκυλίτση το 1883 και σχεδιάσθηκε από τον αρχιτέκτονα Ι. Λαζαρίμο· εγκαινιάσθηκε το 1895 επί δημαρχίας Θ. Ρετσίνα. Το 1985 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο.  

Τα έργα αποκατάστασης, από τις καταστροφές που δημιουργήθηκαν από τον σεισμό του 1981, ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο του 2012 Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Κοντά στην πλατεία Κοραή συναντάμε τον εμπορικό δρόμο με το όνομα  «Σωτήρος Διός». Σ’ αυτή τη θέση, πριν πολλά πολλά χρόνια, υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Δία. Οι Έλληνες συνήθιζαν, όταν πατούσαν στην στεριά να ευχαριστούν τον Δία Αποβατήριο ή Σωτήρα που τους είχε γλυτώσει από τη μανία της θάλασσας.

 

Κατηφορίζοντας ερχόμαστε στη μεγάλη αγκαλιά του Πασαλιμανιού (φωτογραφία: Ναυσικά)

 

Η μια βάρκα δίπλα στην άλλη, διαφόρων μεγεθών, χρωμάτων, με σημαιάκια, με φωτάκια· χωρίς σημαιάκια, χωρίς φωτάκια· πολυτελή γιοτ ή ψαρόβαρκες, με πανιά, με δίχτυα στοιβαγμένα. Λατρεμένες, όλες! Με τα απαραίτητα μικρά γυναικεία ή του «καπετάν τάδε» ονόματα· απαραίτητο δε αξεσουάρ το τρανζιστοράκι· ή το κασετόφωνο, κάποτε.

Ο Κώστας Βάρναλης, το 1958, στο βιβλίο Αληθινοί Άνθρωποι, έγραψε για τον Λάμπρο Πορφύρα: «…μα απ’ τ’ Αη-Δημητριού και πέρα τον χάναμε. Ανοίγανε τα καινούργια κρασιά στον Περαία. Κ’ έβρισκε στο Πασά-Λιμάνι και στη Φρεατύδα, ό,τι του χρειαζότανε: το καλό κρασί και την καλή παρέα από ναυτικούς και ψαράδες. Τότε ξαναγινόταν κυρ Δημητράκης Σύψωμος…».

Στα δεξιά του Πασαλιμανιού βρίσκεται η Πειραϊκή με τα ερείπια από τα αρχαία "Μακρά Τείχη", τα οποία είχαν προταθεί από τον Περικλή σε σχέδια του στρατηγού Θεμιστοκλή ώστε να ενισχυθεί η  άμυνα της Αθήνας. Ενώ στην περιοχή Σταυρός βρίσκεται ότι απέμεινε από τη σύνθεση «Αφανής Ναύτης»: ένας τσιμεντένιος σταυρός. Στα αποκαλυπτήρια που έγιναν τον Δεκέμβριο του 1969 όσοι πρόλαβαν είδαν και τους πέντε γλάρους της σύνθεσης.  

Πιο κάτω στην πλατεία της Ζέας, όπου ζούσαν οι εύποροι κάτοικοι της πόλης, ιδρύθηκε το 1949 το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας. Στον περίβολο του μουσείου τοποθετήθηκαν ο πυργίσκος και τα πυροβόλα του θρυλικού υποβρυχίου «Παπανικολής», που πήρε μέρος στον πόλεμο του 1940 και παροπλίσθηκε το 1945.

Στην παραλία, η καφετέρια "Μαρίνα Ζέας" (τώρα έχει αλλάξει ονομασία), ήταν (πριν χρόνια) στέκι αγαπημένο τού μαθητόκοσμου για την ημέρα της κοπάνας. Μεταξύ νύστας, αγωνίας «μήπως και…», εφηβομαγκιάς, με αφημένες τις σάκες στο έδαφος και καλυμμένο το τραπέζι από φραπέδες, έβγαινε τρελό κέφι (τότε)!

Από την αριστερά πλευρά του Πασαλιμανιού, περπατώντας παράλληλα με τη θάλασσα πάντα στ’ αριστερά μας, ερχόμαστε στην πλατεία Αλεξάνδρας με το φαρδύ πεζόδρομο και το νεοκλασικό –ένα «από τον συνοικισμό επαύλεων»– κτήριο με τα τρία πρόσωπα, του αρχιτέκτονα Τσίλερ. Εξοχική κατοικία του βασιλιά, κατά Πηνελόπη Δέλτα (1932, Τρελαντώνης). Στον Πειραιά και στο Νέο Φάληρο είχαν τις εξοχικές κατοικίες τους οι δυνάστες της Αθήνας για να απολαμβάνουν τις διακοπές από το… αραλίκι τους.

Λίγα βήματα πιο πέρα βρίσκεται η πλαζ Βοτσαλάκια ή του "Παρασκευά" (από το όνομα του ιδιοκτήτη της ταβέρνας στην αμμουδιά). Μέσα στη θάλασσα κολυμπά κούτσικη βραχονησίδα με αρχικό όνομα Σταλίδα και μεταγενέστερο «νησίδα Κουμουνδούρου».

Συνεχίζοντας τον περίπατο μπροστά μας υψώνεται ο λόφος της Καστέλλας. Κούκλα!!! Με τα διώροφα σπίτια των καπεταναίων να προσθέτουν νησιώτικες νότες στο ήδη όμορφο φυσικό τοπίο. Στο ύψωμα είχε στήσει το καστέλι (=φρούριο και λημέρι) του, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και εξορμούσε εναντίον των στρατευμάτων του Κιουταχή. 

 

Ο λόφος φιλοξενεί από το 1969 το θεάτρο "Βεάκειο" (προς τιμή του Πειραιώτη ηθοποιού Αιμίλιου Βεάκη)

Στα πόδια της Καστέλλας υπάρχει κολπίσκος. Έχουμε και λέμε:

Κατά μία άποψη, το 1170 π.Χ.  ο Μούνιχος μυθικός βασιλιάς της Αθήνας κατέλαβε τον λόφο της Καστέλλας, έχτισε το Ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδος. έναν από τους σημαντικότερους αρχαίους ναούς της Αττικής. (Η ετήσια εορτή, τα Μουνίχια εορτάζονταν κάθε 16 του Μουνιχιώνα, σύγχρονη 1 Απριλίου). Έτσι η περιοχή πήρε το όνομα «λιμένας Μουνιχίας».

Επί τουρκοκρατίας λεγόταν Τουρκολίμανο, αργότερα λιμένας Κουμουνδούρου λόγω της έπαυλης του Κουμουνδούρου, η οποία κατεδαφίσθηκε και ανεγέρθηκε το κτίριο του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος. Ο "καλός" δήμαρχος Σκυλίτσης το ονόμασε Μικρολίμανο. 

 Μικρολίμανο, Επιλέξτε όποιο τοπωνύμιο θέλετε· αρκεί να μην το ονοματίζεται «Τουρκολίμανο» (δεν είναι εύηχο... καταλαβαινόμαστε). (φωτογραφία: Ναυσικά)

                        

Ας επιτρέψουμε στη ματιά μας να αγγίξει την ακρούλα του Νέου Φάληρου.

Αξίζει να σταθούμε στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (ΣΕΦ) που από ψηλά μοιάζει να επιπλέει στη θάλασσα. Κτίστηκε το 1985 και είναι κατάλληλο για αγώνες μπάσκετ, στίβου, βόλεϊ, γυμναστικής, παγοδρομιών, super-cross καθώς και διοργανώσεις συνεδρίων, εκθέσεων, κ.λπ.

Και… αν γυρίσουμε το κεφάλι μας αριστερά θα δούμε τον ναό του Ολυμπιακού.

Το 1896, για τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων, φτιάχθηκε το Ποδηλατοδρόμιο, το οποίο αργότερα δόθηκε στην ποδοσφαιρική ομάδα «Ολυμπιακός Σύνδεσμος Φιλάθλων Πειραιά» που με τις επιτυχίες της, δόξασε το στάδιο «Γεώργιος Καραϊσκάκης». Το 2003-04, επί προεδρίας Κόκκαλη και δημαρχίας Χρήστου Αγραπίδη, ανεγέρθηκε νέο γήπεδο ποδοσφαίρου.

Η ομάδα ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1925. Η δυναμική της φάνηκε νωρίς και, όπως έγραψε το 2008 ο Βάσιας Τσοκόπουλος στο βιβλίο του, Η ομάδα και η πόλη, [έγινε προσπάθεια προσέγγισης του Ολυμπιακού από πολιτικές οργανώσεις, όπως η Φιλελευθέρα Νεολαία, η οποία πρότεινε το 1929 στον Ολυμπιακό και συνεργασία «… επί του κοινωνινιστικού επιπέδου»]. 
    Καθώς ήταν ο ιερός και ισχυρός «Σύνδεσμος» των μελών του εργατόκοσμου του Πειραιά, η ομάδα σύντομα εξελίχθηκε σε "θρύλο". Η υποστήριξη σ’ αυτήν ήταν εκδήλωση αντίδρασης, διαμαρτυρίας απέναντι στην άδικη και ανθελληνική συμπεριφορά των ξενόφερτων μα και των ντόπιων αρχόντων της Αθήνας. Κατ’ επέκταση, "η μπάλα πήρε" και τους απλούς κατοίκους της· παρ’ όλο που κι αυτοί υπέφεραν εξίσου.  Όσο η Αθήνα εξακολουθεί να παραμένει κέντρο εξουσίας, τόσο ο Ολυμπιακός θα είναι "ιδέα".    Άλλωστε, η κόντρα Αθήνα Πειραιά έχει βαθιές ρίζες: από την εποχή της τυραννίας των Τετρακοσίων. Το 411 π.Χ.: «Καθόσον οι οπλίται, οι οποίοι εις τον Πειραιά ησχολούντο με την κατασκευήν του τείχους της Ηετιωνείας [Δραπετσώνα], μεταξύ των οποίων ήτον και ο Αριστοκράτης, ως ταξίαρχος την φυλής του, συνέλαβαν τον Αλεξικλέα, ο οποίος είχε διορισθή στρατηγός υπό των ολιγαρχικών και ενδιεφέρετο εξαιρετικώς διά τας πολιτικάς λέσχας, και τον εφυλάκισαν μέσα εις ένα σπίτι». Θουκυδίδης. 

    Ο "θρύλος" έχει χαρίσει στους οπαδούς και φιλάθλους του πολλά κύπελλα, προκρίσεις, αποζημιώνοντάς τους για την 8άρα που είχαν "φάει" οι «κόκκινοι βαρκάρηδες» από τους «πράσινους αριστοκράτες» την 1η Ιουνίου του 1930 (πάρθιο βέλος για τους "άρρωστους" φίλους μου).

(Οκτώβριος 2012)

Τελειώνουμε το σεργιάνι χωρίς γκρίνια για τα προβλήματα και τις ελλείψεις της πόλης, που είναι μεγάλα και πολλές (όπως και του κειμένου).  Κρατάμε την αύρα της πασαλιμανιώτικης θάλασσας που δημιουργεί ευφορία, διάθεση για έρωτα, αστεία, φιλίες, γεύσεις, ουζοφιλοσοφία. Και όταν φουσκώσει η καρδιά, δεν έχεις παρά ν’ ανοιχθείς 

για… όπου γουστάρεις!

ή αν θέλεις να τραγουδήσεις...

ΑΑΑΑΛΑ ΜΑΣ!
για τους/τις boheme του Πειραιά!!!!!!!!

και για όσους/ες έχουν ψυχούλα Πειραιώτικη!!!!!!!!!!

xronompala