Δικαιοσύνη, Michael J. Sandel

Σύμφωνα με την Ηθική, ηθικός είναι ο άνθρωπος που υιοθετεί ένα σύστημα αξιών, κανόνων

βάσει του οποίου κρίνει ένα οποιοδήποτε γεγονός.

Οι προϋποθέσεις για ηθική στάση και συνέπεια είναι η αποστασιοποίηση, η απαλλαγή από φανατισμό, πεποιθήσεις, εθνικιστικές ιδέες, εμπάθειες, συμπάθειες.

BANKSY

Οι άνθρωποι αρχικά ενθουσιάζονται, και όσο βιαστικά φτιάχνουν ήρωες, υποστηρίζουν μια πράξη, τόσο πρόθυμα βιάζονται να αποκαθηλώσουν, να αναθεωρήσουν, όταν τα αποτελέσματα αποβούν επιζήμια στα (τωρινά) συμφέροντά τους. Πάντα, μα πάντα φταίνε οι Άλλοι, οι προηγούμενοι, οι διπλανοί και «τα ’λεγα εγώ αλλά ποιος με άκουγε;».

 

Δύο από τα κυρίαρχα αλλά και αντίπαλα ρεύματα της Φιλοσοφίας είναι ο Ωφελιμισμός (συνέπειες) και η Δεοντοκρατία (κίνητρα).

Ο Jeremy Bentham (1748-1832) θεμελίωσε τη θεωρία του Ωφελιμισμού. Η κύρια ιδέα της διατυπώνεται απλά και είναι διαισθητικά ελκυστική: ύψιστη αρχή της ηθικής είναι το να μεγιστοποιεί κανείς την ευτυχία, τη γενική στάθμη της ευτυχίας σε σχέση με την οδύνη. […] Η πιο κραυγαλέα αδυναμία του ωφελιμισμού, όπως υποστηρίζουν πολλοί, είναι ότι δεν σέβεται τα ατομικά δικαιώματα. Καθώς νοιάζεται μόνο για το συνολικό άθροισμα της ικανοποίησης, μπορεί να καταπιέσει επιμέρους άτομα. Για τον ωφελιμιστή, τα άτομα είναι σημαντικά, αλλά μόνο με την έννοια ότι οι προτιμήσεις κάθε προσώπου πρέπει να συνυπολογίζονται μαζί με τις προτιμήσεις όλων των άλλων.

Στην αρχαία Ρώμη, έριχναν Χριστιανούς στα λιοντάρι στο Κολοσσαίο, για την τέρψη του πλήθους.

Φανταστείτε τι θα υποστήριζε ο ωφελιμιστικός υπολογισμός: ναι, ο Χριστιανός υποφέρει έναν βασανιστικό πόνο όταν το λιοντάρι τον χτυπά και τον καταβροχθίζει. Αλλά σκεφτείτε τη συλλογική έκσταση των θεατών που κατακλύζουν το Κολοσσαίο και ζητωκραυγάζουν. Αν αρκετοί Ρωμαίοι αντλούν μεγάλη ηδονή από το βίαιο θέαμα, ποιους λόγους έχει για να το καταδικάσει ένας ωφελιμιστής; Michael J. Sandel, Δικαιοσύνη. Τι είναι σωστό;

Σύμφωνα με τη Δεοντοκρατία, μια πράξη αξιολογείται από τα κίνητρα/προθέσεις και εμπεριέχει την ελεύθερη βούληση (με την έννοια του αυτοπεριορισμού και όχι της ανεξέλεγκτης δράσης).

 

 

Ωφελιμισμός vs Δεοντοκρατίας

Αφού όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος, αλλαγή πλεύσης…

 1. Οι Μηδικοί πόλεμοι επρόκειτο να μείνουν στη συλλογική φαντασιακή διάσταση των Ελλήνων το σύμβολο της νίκης του πολιτισμού κατά των βαρβάρων. […] Αν και πολλοί από τους νεότερους υιοθέτησαν για μεγάλο διάστημα την άποψη αυτή και είδαν τους Μηδικούς πολέμους σαν μια νίκη της Δύσης εναντίον της Ανατολής, σήμερα υπάρχει μια τάση σχετικοποίησης της σημασίας της ελληνικής νίκης. Επισημαίνονται, δηλαδή, οι περικλειόμενοι κίνδυνοι κατά το μέτρο που η νίκη, αθηναϊκή κατά πρώτο λόγο, έγινε η απαρχή της ηγεμονίας αυτής της πόλης που επρόκειτο στη συνέχεια να δημιουργήσει μέσα στον ελληνικό κόσμο μια ρήξη  περισσότερο μοιραία στη μακροχρόνια διάσταση απ’ ό,τι θα ήταν ίσως η ενδεχόμενη νίκη των Περσών. (Claude Mosse-Annie Shcnapp-Gourberllon, ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ)
Δηλαδή: για να αποφευχθεί ο μετέπειτα πόλεμος Αθήνας Σπάρτης (Πελοποννησιακός Πόλεμος 431-404 π.Χ) ήταν προτιμότερο να υποδουλωθεί από τους Πέρσες η Αθήνα. 

Η οποία Αθήνα όμως είτε θα επαναστατούσε και θα πολεμούσε εναντίον των Περσών είτε θα ανήκε για πάντα στην Περσική Αυτοκρατορία.

2. Τα κίνητρα της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν η εκμετάλλευση του πλούτου της Ανατολής. Όταν προετοίμαζε την εκστρατεία ήξερε ότι θα σκοτωθούν χιλιάδες άνθρωποι. Παρ’ όλα αυτά όχι μόνο δεν δίστασε αλλά σκότωνε επί μια δεκαετία. Δικαιωματικά, λοιπόν, κατατάσσεται στον κατάλογο των μακελάρηδων του ανθρώπινου είδους, όπως Χίτλερ, Στάλιν, Ατατούρκ, Καντάφι, Τζέγκινς Χαν, κ.ά.
Ωστόσο, ο Αλέξανδρος ο Μακεδόνας για την πλειονότητα των Ελλήνων είναι ήρωας, επειδή κρίνεται εκ του αποτελέσματος -η εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού. Σ’ αυτήν την περίπτωση το κίνητρο (ο δήθεν εξελληνισμός των βάρβαρων πολιτισμών) μεγιστοποιεί το όφελος, την ηδονή των Ελλήνων αρχαίων και σύγχρονων. (Δεοντοκρατία:

 
3. Οι φοιτητές που είχαν πάρει μέρος στην εξέγερση του Πολυτεχνείου (1973) επί πολλά χρόνια εκτιμώνταν ως ήρωες για την αντίστασή τους στο δικτατορικό καθεστώς του συνταγματάρχη Γεωργίου Παπαδόπουλου. Μετά τα γεγονότα της εξέγερσης, ακολούθησε η άνοδος του ταξίαρχου Ιωαννίδη, επιβλήθηκε εκ νέου στρατιωτικός νόμος, κάποιοι εκ των φοιτητών αναδείχθηκαν στην πολιτική σκηνή της Μεταπολίτευσης, οι οποίοι φάνηκαν ανάξιοι… και κάπως έτσι οδηγήθηκε η Ελλάδα στην πτώχευση και την κρίση, στα μνημόνια το 2010.  
Η ωφελιμότητα αλλά και ο συμβολισμός του 'Πολυτεχνείου' μετά από 40 χρόνια αμφισβητούνται. Θα είχε βάση η αμφισβήτηση, αν ξέραμε με βεβαιότητα ότι δεν θα εκδηλωνόταν η πτώχευση της χώρας ενώ ο βίος των πολιτών θα ήταν ευτυχισμένος. Το αν ήταν καθοδηγούμενη η εξέγερση από ξένα μυστικά κέντρα παραπέμπει σε άλλου είδους συζήτηση και ανάλυση.

4. Μετά τη Γαλλική (1789), Ελληνική (1821), Ρωσική Επανάσταση (1917) ακολούθησαν τρομοκρατία, εμφύλιοι πόλεμοι.
Το ότι οι άνθρωποι δεν κατάφεραν να διαφυλάξουν, να υπερασπιστούν, να ενσωματώσουν στην ζωή τους τα συνθήματα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-ΙΣΟΤΗΤΑ, καθιστά τις τρεις επαναστάσεις ανώφελες, άκαιρες, μη αναγκαίες;


5. Στις 6 και 9 Αυγούστου του 1945, οι Αμερικανοί έριξαν ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αντίστοιχα. Η κατακραυγή του κόσμου γι αυτό το μαζικό φρικιαστικό έγκλημα ήταν η αφορμή για τη λήξη του Β΄ ΠΠ.
Σύμφωνα με τους ωφελιμιστές, ναι μεν σκοτώθηκαν περίπου 150.000 άνθρωποι από την έκρηξη αλλά έληξε ο μακροχρόνιος πόλεμος, ο οποίος αν συνεχιζόταν θα αφάνιζε και άλλα εκατομμύρια.