Η διαμόρφωση της Λαογραφίας στην Ελλάδα τον 19ο και τον 20ό αιώνα

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη

για τη θεματική ενότητα ΕΛΠ41

του ΕΑΠ,

ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΙΙ: ΟΙ ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

 ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΑΠ: ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

 

📔 📓 📑 📘 📓 📔 📖  📖

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 Εισαγωγή.............................................................................................................2

Η διαμόρφωση της Λαογραφίας στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα..................3

Η Λαογραφία μετά τον Β΄ΠΠ.............................................................................6

Συμπεράσματα......................................................................................................9

Βιβλιογραφικές αναφορές....................................................................................10

 

Εισαγωγή

 Ο όρος «Ελληνική Λαογραφία» επινοήθηκε από τον θεμελιωτή της επιστημονικής λαογραφίας Νίκο Πολίτη το 1844 και αντικατέστησε τον προηγούμενο όρο «Νεοελληνική Εθιμολογία και Μυθολογία».[1]

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανίχνευση των παραγόντων που διαμόρφωσαν τις λαογραφικές σπουδές στα τέλη του 19ου αιώνα  στην Ελλάδα (θέμα της πρώτης ενότητας) και η πορεία τους μέσω ευρύτερων θεωρητικών και μεθοδολογικών αναζητήσεων που ανεπτύχθηκαν μετά τον Β΄ΠΠ, σε αναφορά προς την εξέλιξη στις άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες (θέμα της δεύτερης ενότητας).

Η διαμόρφωση της Λαογραφίας στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα

 Στη δυτική Ευρώπη τον 19ο αιώνα διαμορφωνόταν νέος τρόπος θεώρησης της ζωής λόγω πολιτικών, κοινωνικών παραγόντων όπως: η αφύπνιση των λαών που έθεσε η Γαλλική Επανάσταση (1789)· η συνειδητοποίηση εθνικής ταυτότητας, που προήλθε από την  περηφάνεια που αισθάνονταν οι δημοκρατικοί Γάλλοι αφού απέκρουαν τις επιθέσεις των απολυταρχικών Ρώσων, Πρώσων, Αυστριακών, Βρετανών αλλά και οι επιτιθέμενες χώρες κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους (1803-1815)· η διαμόρφωση ταξικής συνείδησης εξαιτίας της εκβιομηχάνισης, της αστικοποίησης. Στην πλειονότητά του ο πληθυσμός της δυτικής Ευρώπης ήταν αγροτικός, που χρεωνόταν δυσανάλογο φορτίο των οικονομικών απαιτήσεων του κράτους.[2]

Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου ερμηνεύτηκε από τους Άγγλους και Γάλλους ως απόδειξη της συνεχούς  πορείας του ανθρώπινου πνεύματος προς το φως-γνώση μέσω του ορθολογισμού, όπως πρέσβευε η φιλοσοφική θεώρηση του Διαφωτισμού. Βάσει αυτής της θεώρησης ο Εξελικτισμός (Evolutionism) έθεσε στην κατώτερη βαθμίδα εξέλιξης τους «άγριους» ‒οι πρωτογονικοί λαοί που  ζουν κατά φύσιν‒, στη μεσαία οι βάρβαροι (π.χ. Ιάπωνες, Ινδοί), ενώ στην ανώτερη είχε αναρριχηθεί ο ευρωπαϊκός κόσμος όπως μαρτυρούσαν τα σύγχρονα πολιτισμικά, επιστημονικά, τεχνολογικά επιτεύγματά του αλλά και τα ανασκαφικά δεδομένα. Προκειμένου να εξηγήσει την κοινωνική εξέλιξη ο Άγγλος ανθρωπολόγος Tylor E., εφάρμοσε τη συγκριτική μέθοδο ώστε μέσω των ομοιοτήτων ή διαφορών να εντοπιστούν οι καθολικοί νόμοι που διέπουν το ανθρώπινο είδος. Τα έθιμα της «παιδικής ηλικίας της ανθρωπότητας» (των αγρίων, των βάρβαρων)

Τόνυ ο γάτος μου

ο γλυκός μου Τόνυ τρελαίνεται για χάδια

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

μία Μάγδα (Φύσσα) και μία Μαρία (Λεπενιώτη)...

...πρωταγωνίστριες σε δράμα, που δικαίως αποκτά τον χαρακτηρισμό «ιστορικό» αφού

θα επηρεάσει ποικιλοτρόπως τον ελληνικό βίο.

 

Ο πατέρας του δολοφονημένου από ρατσιστές 27χρονου Πακιστανού Σαχζάτ Λουκμάν

7 Οκτωβρίου 2020.  Το πολιτικό κόμμα Χρυσή Αυγή (εκλεγμένο να μην το ξεχνάμε) καταδικάστηκε, για τις εγκληματικές του ενέργειες που στόχο είχαν να πλήξουν το δημοκρατικό πολίτευμα -όχι ο φασισμός, όχι η νοσηρή ιδεοληψία περί φυλετικής ανωτερότητας.

 

Ας προσεγγίσουμε την κατάσταση από διαφορετική γωνία μακριά από τσιτάτα, σπέκουλα, χιλιοδοσμένους όρκους για την προστασία της ακριβής δημοκρατίας.

Βομβαρδιζόμαστε με 'άψογες' γυναίκες  που περιφέρουν την αγένειά τους, τον δήθεν δυναμισμό τους, που αλλάζουν το πρόσωπό τους (μήπως, στα αλήθεια, το μισούν;) με χειρουργικές επεμβάσεις, με μακιγιάζ, με ψηφιακά φίλτρα (πιο ασφαλής τρόπος) προκειμένου  να αποσπάσουν εφήμερο θαυμασμό. Έρχονται, λοιπόν, μία Μάγδα και μία Μαρία και ανατρέπουν τα standards. Η αυθεντικότητα μεταλλάσσεται σε φαντασιακό σύμβολο, που τείνει να εξαφανιστεί.

📌Η Μάγδα-μάνα με την παρουσία της στο δικαστήριο καθ’ όλη τη διάρκεια της πολύχρονης δίκης, ως άλλη Ερινύα, εξέφραζε όχι μόνο τον δικό της πόνο για τον χαμό του

Προφορικός λόγος και Ιστορία

  

 

 

Ο προφορικός λόγος εκφράζεται βιαστικά, είναι σύντομος, περιεκτικός  και ελλειπτικός  για αυτό  κάποιες φορές εμφανίζεται σύγχυση εννοιών. Έτσι, η σύντομη έκφραση «ιστορικός» (στην οποία, μάλιστα παρουσιάζεται το γλωσσικό φαινόμενο της ουσιαστικοποίησης επιθέτου) δεν λέει κάτι.

 

-Ιστορία είναι  η επιστήμη που καταγράφει, μελετά γεγονότα των μελών της ανθρωπότητας αλλά και συλλογικές τάσεις πάντα σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον.

-ιστορία είναι η αφήγηση γεγονότος ή μύθου.

-καθηγητής της Ιστορίας είναι αυτός που διδάσκει ή/και μελετά Ιστορία.

-ιστορικός καθηγητής είναι αυτός που αξίζει να μνημονεύεται για τη διδασκαλία του.

-ιστορικής σημασίας γεγονός χαρακτηρίζεται μια τάση, ένας λόγος, ένα αντικείμενο όταν αναφέρονται και συνδέονται με τον χαρακτήρα μιας συγκεκριμένης εποχής και όχι σε πανανθρώπινο τρόπο σκέψης ή νοοτροπίας. λ.χ. ο ιστορικός Ρομαντισμός (ο αντίποδας του Διαφωτισμού) χαρακτήρισε την Ευρώπη του 19ου αιώνα. Αντιθέτως ο Εθνικισμός μπορεί να απαντηθεί σε οποιονδήποτε λαό, πολιτισμένο ή μη.

 

 

 

 

Ο κύριος Πισής

 

 

 

 

Οι νέες επιστημονικές ανακαλύψεις αλλάζουν τη θέαση του κόσμου

 

  

Η επίσκεψη Γιου και Εγγονού με τα κινητά τηλέφωνα ανά χείρας ήταν ευκαιρία για τον 87χρονο Παππού να εκφωνήσει λογύδριο σχετικά με τα συναισθηματικά οφέλη της δια ζώσης επικοινωνίας, επειδή «... κανένα ψυχρό μηχάνημα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη φυσική παρουσία. Αυτά τα μαραφέτια θα σας τρελάνουν. Δεν σας αφήνουν να δείτε την ομορφιά της ζωής». Συνέχιζε, με το ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον, πρέπει να ανοίγει τους ορίζοντές του διαβάζοντας, ταξιδεύοντας, αλληλεπιδρώντας, να δίνει τους αγώνες του για το συλλογικό καλό. Να σέβεται τη ζωή ως δώρο που του έδωσε ο Θεός, αλλά και να την πιάνει από... τα κέρατα. Τιμιότητα, αλληλεγγύη, δικαιοσύνη είναι πανανθρώπινα αγαθά.

-Ωχ!!! Πάλι τα ίδια, ρε παππού. Ζούμε σε matrix, εικονικό περιβάλλον. Άβουλοι, άλλοι μάς ελέγχουν. Πώς θα βγούμε από τη φούσκα είναι το ζητούμενο. Άστο, δεν μπορείς να καταλάβεις.

- Ο Θεός παιδί μου αποφασίζει το πότε και πώς θα φύγουμε από αυτή τη ζωή και αν θα πάμε στον Παράδεισο ή στην Κόλαση.

Ο Γιος το μόνο που ρωτούσε τον Παππού ήταν αν πήρε τα χάπια του. Δεν συμμετείχε στη συζήτηση καθώς είχε κλονιστεί η βεβαιότητά του για τη μία και μοναδική ρεαλιστική ζωή αλλά και η θεωρία της φούσκας ήταν  καινούργια την οποία δεν προλάβαινε να επεξεργαστεί στο μυαλό του.  Μετέωρος σε φάση, ως όφειλε, προβληματισμού για τον όλεθρο που θα έφερνε η τεχνητή νοημοσύνη ταυτόχρονα απολάμβανε τα καλούδια της ηλεκτρονικής εποχής:  από την καφετιέρα έως το gps, την απόλαυση (από τη safety belt) της ριψοκίνδυνης  κατάδυσης στον βυθό της θάλασσας, τον χωρίς γνώση ακριβή εντοπισμό αστεριών, έως το άνευ υποχρεώσεων αλλά και φυσικών ικανοτήτων kinky sex. Τρέμει ο Γιος, όπως και άλλοι friends, σκεπτόμενος(;) μήπως κάποτε αποκτήσουν τέτοιου είδους νοημοσύνη τα profiles και "πέσουν" υπό το βάρος της ψευτιάς, της ματαιοδοξίας, της ανοησίας των κατόχων τους. Θεός φυλάξοι, και εκδηλωθεί  Επανάσταση των Profiles που διεκδικούν την αλήθειά τους. Άραγε τα α-νόητα άτομα δίχως προφίλ τί θα απογίνουν; Θα χαθεί η ταυτότητά τους, θα βρομίσει το κούτελό τους σε αυτήν την παλιοκοινωνία. 

 Ο Παππούς εξαιτίας μιας πανδημίας νοσηλεύτηκε σε νοσοκομείο. Στο δωμάτιο της καραντίνας υπήρχε μια κάποια τεχνητή νοημοσύνη: ένα ιατρικό μηχάνημα (με κατακόρυφο ορθογώνιο σχήμα, με μικρό μόνιτορ στην κορυφή και με δύο πλαϊνούς βραχίονες αριστερά-δεξιά), το οποίο ήταν συνδεδεμένο με τον Παππού, προκειμένου να υποστηρίζει ζωτικές λειτουργίες του. Όταν ο Παππούς συνήλθε μια νοσοκόμα αποσύνδεσε το μηχάνημα και το μετακίνησε στη γωνιά του δωματίου. Στη μοναδική ολιγόλεπτη επίσκεψή του ο μασκοφορεμένος (λόγω πανδημίας covid-19) Γιος αφηρημένα κρέμασε στο ηλεκτρονικό μηχάνημα το κασκόλ του και το καπέλο του, τα οποία ξέχασε να πάρει κατά την έξοδό του από το δωμάτιο. Η εικαστική παρέμβαση του Γιου έγινε οικεία στον Παππού με την ασθενική όραση, ο οποίος  στις ώρες της μοναξιάς και της απόλυτης σιωπής δειλά δειλά άρχισε κουβέντα με τη 'νοημοσύνη'  που φορούσε και κασκόλ και καπέλο. Οι νοσοκόμες όταν μπήκαν στον θάλαμο διαπίστωσαν ότι ο Παππούς στρεφόμενος στο μηχάνημα, μιλούσε και αποφάσισαν να μην το πάρουν, ακόμα. Έτσι ο Παππούς ανενόχλητος με παραληρηματικό λόγο είπε τα πάντα στον «Κύριο με το κασκόλ και το καπέλο». 

Αναγέννηση Renaissance

 bronze David, Donatello

φοιτητική εργασία της Ναυσικάς Αλειφέρη

για την ΕΠΟ 20

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Όταν το σκοτάδι υποχωρήσει οι επερχόμενες γενιές θα προσπαθήσουν ίσως να συνδεθούν και πάλι με την Αρχαιότητα και τη λάμψη της».[1] Τα προφητικά αυτά λόγια ανήκουν στον Λατίνο ποιητή Πετράρχη Φρανσέσκο (Petracha Francesco, 1304-1374)· μαρτυρούν αφενός ότι το ενδιαφέρον για την αρχαία γραμματεία (ελληνική, ρωμαϊκή, εβραϊκή) συνεχιζόταν αφετέρου ότι η ανάγκη για νέα πνευματικά έργα ισάξια των αρχαίων ήταν έκδηλη στον όψιμο Μεσαίωνα (τέλη 14ου αιώνα).[2] Η επιδημία πανώλης (1348-1355), οι μακροχρόνιοι πόλεμοι, οι πολιτειακές συγκρούσεις, η οικονομική κρίση, οι δοξασίες για επικείμενο φρικτό τέλος του κόσμου (έλευση του Αντίχριστου, τελική Κρίση, Κόλαση), η έξαρση της μοιρολατρικής αστρολογίας είχαν οδηγήσει τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς σε πολιτισμική στασιμότητα και ψυχική απόγνωση. Η βούληση των Ουμανιστών ήταν η αποδόμηση με ορθολογιστικό τρόπο των ανθρώπινων φόβων και ενοχών τις οποίες καλλιεργούσε εν πολλοίς η Καθολική Εκκλησία. Υποστήριζαν ότι ο άνθρωπος με εφόδια την παιδεία-κουλτούρα, την επιστημοσύνη μπορούσε –και κυρίως είχε δικαίωμα– να καταξιωθεί και να ευτυχήσει στην επίγεια ζωή Ο συνδυασμός ορθολογικής σκέψης με αισιόδοξο "φιλοσοφημένο" τρόπο ζωής, που στο παρελθόν είχε δημιουργήσει λαμπρούς πολιτισμούς, αποτυπώθηκε στις εικαστικές τέχνες, Αρχιτεκτονική, Ζωγραφική, Γλυπτική και εκφράστηκε με τη Μουσική. Το νέο πολιτισμικό φαινόμενο ονομάστηκε Αναγέννηση.[3] Ο Ουμανισμός (Ανθρωπισμός) βρέθηκε σε αλληλεξάρτηση με την Αναγέννηση (1401-1525).[4]

Το palazzo σύμβολο της φλορεντικής κοσμικής αρχιτεκτονικής

«Ο Ρυθμός της Αναγέννησης δημιουργήθηκε για τους εμπόρους της Φλωρεντίας, τραπεζίτες των βασιλέων της Ευρώπης».[5] Αντιθέτως, ο Γοτθικός ρυθμός –είχε εμφανιστεί στη βόρεια Γαλλία τον 12ο αιώνα– ήταν κατά βάση θρησκευτικός και εκφράστηκε σε μεγαλοπρεπείς καθεδρικούς[6] ναούς. Ο πολιτισμός με την ευρεία έννοια ήταν εξαρτημένος από την Καθολική Εκκλησία και μάλιστα ορισμένοι επίσκοποι ήταν είτε φεουδάρχες είτε προέρχονταν από την τάξη των ευγενών.[7]

Το φεουδαρχικό σύστημα είχε ήδη παρακμάσει από τον 12ο αιώνα. Ανάμεσα στην παρακμάζουσα αριστοκρατία και την κατώτατη τάξη των αγροτών, μαστόρων είχε αναδυθεί η μεσαία (ανώτερη και κατώτερη) εύπορη τάξη των εμπόρων, επιτηδευματιών, τραπεζιτών, οικονομικών εμπειρογνωμόνων, νομικών συμβούλων. Ο ρόλος του γοτθικού καθεδρικού ναού –ο οποίος ήταν σχολείο, κέντρο  θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής– διαμερίστηκε σε δικαστήρια, πανεπιστήμια, δημαρχεία, εργαστήρια καλλιτεχνών. Μετά τη μακρά περίοδο αναταραχών, στον όψιμο Μεσαίωνα υπάρχουν ενδείξεις  ανασυγκρότησης και ανάκαμψης. Η Γοτθική τέχνη επιχειρεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις των πολιτών. Η διακίνηση μέσω εμπορικών διεθνών οδών πνευματικών ιδεών, καλλιτεχνικών τεχνοτροπιών υποστηρίχθηκε από επιφανείς προσωπικότητες όπως ο Γερμανός πρίγκιπας Κάρολος Δ (1346-1378). Οι βασιλικές αυλές ήταν οι χρηματοδότες και οι διαμορφωτές του πολιτισμού. Η κοινή λατινική γλώσσα το κοινό γαλλοϊταλικό καλλιτεχνικό ύφος, η κοινή χριστιανική θρησκεία ήταν τα στοιχεία που ενοποίησαν πολιτισμικά περιοχές της Ευρώπης υπό τον Διεθνή Γοτθικό ρυθμό. Οι χώρες του Βορρά έμειναν πιστοί στον μεσαιωνικό (η Αναγέννηση αφορά μόνο τη ζωγραφική), η Ιταλία όχι.[8]

1394 έτη μετά ο Ακάθιστος Ύμνος εψάλει...

ως επίκληση στην Παναγία, αυτή τη φορά στον Μητροπολιτικό Ναό της Αθήνας (24 Ιουλίου 2020)

Η Ιστορία προχωρά, προσπερνά, χαράσσει την πορεία της ‒δεν είναι ο στεγνός, άχρωμος δάσκαλος που τιμωρεί. Μάλλον είναι άστοχη η άποψη ότι ένα γεγονός, μία προσωπικότητα αλλάζει τον ρου της Ιστορίας, δεδομένου ότι πρόκειται για μακρά διαδοχή απρόβλεπτων γεγονότων. Μέσω των δυνάμει πολυάριθμων προοπτικών δεν είναι προβλέψιμη  η πορεία της Ιστορίας ή ο σκοπός της, αν μπορεί να γίνει λόγος για καθορισμένο σκοπό της Ιστορίας.  

Η μελέτη του παρελθόντος συμβάλει στον εντοπισμό διαφορετικών επιλογών στο παρόν αλλά και στην στην όσο το δυνατόν καλύτερη  κατανόηση των σύγχρονων πολιτικών τακτικών που ακολουθούνται προκειμένου να ολοκληρωθεί ένα μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχέδιο.

Με αφορμή την απόφαση του Τούρκου πρωθυπουργού Ερντογάν Ρετζέπ Ταγίν για μετατροπή του χριστιανικού ναού της του Θεού Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τζαμί αναφέρω κάποια πραγματολογικά στοιχεία. Όχι γιατί υπερασπίζομαι την αναβίωση της Μεγάλης Ιδέας· στην Ισταμπούλ (πρώην Κωνσταντινούπολη) κατοικεί μεγάλος αριθμός μουσουλμάνων και οποιαδήποτε επιχείρηση