ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ του Βίκτορ Ε. Φρανκλ

Ο Βίκτορ Ε. Φρανκλ (1905-1997), ένας από τους
σημαντικότερους διανοητές του 20ού αιώνα, ήταν
καθηγητής Νευρολογίας και Ψυχιατρικής στο
Πανεπιστήμιο της Βιέννης και ιδρυτής της
λεγόμενης «Τρίτης Σχολής Ψυχοθεραπείας της Βιέννης»

 

 

 

Τον Σεπτέμβριο του 1942, ο Βίκτορ Ε. Φρανκλ και η οικογένειά του συνελήφθησαν και εκτοπίστηκαν. Ο Φρανκλ πέρασε τα επόμενα τρία χρόνια σε τέσσερα διαφορετικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, απογυμνωμένος από καθετί που τον συνέδεε με τη ζωή, μέχρι την ημέρα της απελευθέρωσής του.

Ο Φρανκλ αντλούσε διαρκώς δυνάμεις από μοναδικά ανθρώπινες ικανότητες, όπως ο έμφυτος οπτιμισμός, το χιούμορ, η ψυχολογική αποστασιοποίηση, οι σύντομες στιγμές μοναξιάς, η μύχια ελευθερία, καθώς και μια ατσάλινη απόφαση να μην τα παρατήσει ή να μην αυτοκτονήσει.

….. Κρύβοντας το στόμα του πίσω από τον ανασηκωμένο του γιακά, ο άντρας που βάδιζε δίπλα μου ψιθύρισε άξαφνα: «Πού να μας έβλεπαν οι γυναίκες μας! Ελπίζω να είναι καλύτερα στα στρατόπεδα που τις έχουν και να μην ξέρουν τι συμβαίνει σ’ εμάς».

Αυτά τα λόγια μού έφεραν στο μυαλό σκέψεις για τη σύζυγό μου. Κι όπως συνεχίζαμε να πεζοπορούμε για χιλιόμετρα, γλιστρώντας στα παγωμένα σημεία, να στηρίζουμε ο ένας τον άλλο ξανά και ξανά, να σέρνουμε ο ένας τον άλλον προς τα πάνω και προς τα εμπρός, τίποτε άλλο δεν είπαμε, αλλά ξέραμε και οι δύο: ο καθένας μας σκεφτόταν τη γυναίκα του. Πού και πού κοιτούσα τον ουρανό, όπου τα αστέρια άρχισαν να σβήνουν και το ρόδινο φως του πρωινού πήρε ν’ απλώνεται πίσω από ένα πρανές όλο σύννεφα. Αλλά το μυαλό μου γαντζώθηκε στην εικόνα της γυναίκας μου, τη φανταζόταν με αλλόκοσμη οξύτητα. Την άκουσα να μου απαντάει, είδα το χαμόγελό της, την έντιμη και ενθαρρυντική ματιά της. Αληθινή ή όχι, η ματιά της ήταν τώρα πιο φωτερή από τον ήλιο που άρχιζε να ανατέλλει.

Μια σκέψη με καθήλωσε: για πρώτη φορά στη ζωή μου είδα την αλήθεια όπως την τραγουδούν τόσοι και τόσοι ποιητές, όπως τη διακηρύσσουν ως ύψιστη σοφία τόσοι και τόσοι στοχαστές. Την αλήθεια –ότι δηλαδή η αγάπη είναι ο υπέρτατος και υψηλότερος σκοπός στον οποίο μπορεί ο άνθρωπος να αποβλέπει. Τότε άδραξα το νόημα του μέγιστου μυστικού που έχουν να μεταδώσουν η ανθρώπινη ποίηση και η ανθρώπινη σκέψη και πίστη: Η σωτηρία του ανθρώπου είναι μέσα από την αγάπη και μέσα στην αγάπη. Κατάλαβα πώς ένας άνθρωπος, που τίποτα δεν του έχει απομείνει στον κόσμο,
μπορεί, και πάλι, να αισθανθεί ευδαιμονία, έστω κι αν είναι μονάχα για μια σύντομη στιγμή, καθώς συλλογίζεται τους αγαπημένους του. Σε μια θέση απόλυτης ερήμωσης, όταν ο άνθρωπος δεν μπορεί να εκφραστεί με θετική δράση, όταν το μοναδικό του επίτευγμα ενδέχεται να συνίσταται στο να υπομένει τα βάσανά του με τον σωστό τρόπο –έναν αξιότιμο τρόπο– σε μια τέτοια θέση μπορεί κανείς, μέσα από τον έμπλεο αγάπης συλλογισμό των αγαπημένων του, να πετύχει την πλήρωση. Για πρώτη φορά στη ζωή μου ήμουν ικανός να καταλάβω τις λέξεις: «Οι άγγελοι είναι χαμένοι μες στην αέναη ενατένιση μιας απέραντης δόξας».

Το μυαλό μου ήταν ακόμη γαντζωμένο στην εικόνα της γυναίκας μου. Μια σκέψη διέτρεξε το νου μου: δεν ήξερα καν αν ήταν ακόμη ζωντανή. Ήξερα ένα πράγμα μονάχα –το οποίο έχω μάθει πολύ καλά τώρα πια: η αγάπη πάει πολύ πιο πέρα από τη σωματική υπόσταση του αγαπημένου προσώπου. Βρίσκει βαθύτερο νόημα στην πνευματική του οντότητα, στον εσώτερο εαυτό του. Το εάν είναι ή όχι πράγματι παρών, το εάν είναι ή όχι ακόμη ζωντανός, παύει με κάποιον τρόπο να είναι κάτι σημαντικό.

… Ο φρουρός πέρασε και με πρόσβαλε, και για ακόμη φορά επικοινώνησα με την αγαπημένη μου. Ολοένα και πιο πολύ αισθανόμουν ότι ήταν εκεί, παρούσα, μαζί μου· αισθανόμουν ότι ήμουν ικανός να την αγγίξω, ικανός να απλώσω το χέρι μου και να πιάσω το δικό της. Και τότε, την ίδια εκείνη στιγμή, ένα πουλί πέταξε χαμηλά και αθόρυβα και κούρνιασε μπροστά μου, στο σωρό από χώμα που είχα σκάψει στο στρατόπεδο και με κοίταξε επίμονα.

…………………………………

… Είναι ίδιον του ανθρώπου το ότι μπορεί να ζει μονάχα κοιτάζοντας στο μέλλον. –sub specie aeternitatis.  Και τούτη είναι η λύτρωσή του στις πιο δύσκολες στιγμές της ύπαρξής του, παρότι μερικές φορές υποχρεούται να πιέσει το μυαλό του ως προς αυτό.

Θυμάμαι μια προσωπική εμπειρία. Σχεδόν κλαίγοντας από πόνο (είχα τρομερές πληγές στα πόδια εξαιτίας του ότι φορούσα σκισμένα παπούτσια) αργοβάδιζα για μερικά χιλιόμετρα με τη μακριά μας φάλαγγα αντρών από το στρατόπεδο προς τον τόπο εργασίας μας. Το κρύο τσουχτερό, άγριοι αγέρηδες να μας χτυπάνε. Δεν έπαυα να σκέφτομαι τα ατελείωτα μικροπροβλήματα της δύστυχης ζωής μας. Τι θα είχαμε να φάμε το βράδυ; ………………..

Αηδίαζα με την κατάσταση των πραγμάτων που με εξανάγκαζαν, κάθε μέρα και ώρα, να σκέφτομαι μονάχα τέτοια τετριμμένα πράγματα. Πίεσα τις σκέψεις μου να στραφούν σε κάποιο άλλο ζήτημα. Ξαφνικά, είδα τον εαυτό μου να στέκεται στην έδρα μιας καλοφωτισμένης, ζεστής  και ευχάριστης αίθουσας διαλέξεων. Μπροστά μου υπήρχε ένα προσεκτικό ακροατήριο σε άνετες ταπετσαρισμένες καρέκλες. Έκανα μια διάλεξη σχετικά με την ψυχολογία στο στρατόπεδο συγκέντρωσης! Όλα όσα με καταπίεζαν εκείνη τη στιγμή έγιναν αντικειμενικά, τα έβλεπα και τα περιέγραφα από την απόμακρη οπτική γωνία της επιστήμης. Με τη μέθοδο αυτή πέτυχα κατά κάποιον τρόπο να αρθώ πάνω από το ύψος των περιστάσεων, πάνω από την οδύνη και τα βάσανα της στιγμής, και να τα παρατηρήσω ως εάν να ήσαν ήδη παρελθόν. Τόσο εγώ όσο και τα προβλήματά μου έγιναν το αντικείμενο μιας ενδιαφέρουσας ψυχολογικής επιστημονικής μελέτης που ανέλαβε ο ίδιος ο εαυτός μου. Τι λέγει ο Σπινόζα στην Ηθική  του; «Μια συναισθηματική επήρεια που είναι πάθος παύει να είναι πάθος μόλις σχηματίσουμε μια σαφή και διακριτή ιδέα αυτής».

………….………..

Το νόημα της ζωής γεμίζει την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από την επιδίωξη της πραγμάτωσης τριών κατηγοριών αξιών:

1. Δημιουργικότητα: αφοσίωση σε προσωπικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα στην εργασία.

2. Εμπειρία. Αγάπη και τέχνη.

3. Προσωπική στάση: θετική και δημιουργική αντιμετώπιση της αναπόφευκτης οδύνης.

* Το «ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ» έχει πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα και συμπεριλαμβάνεται στα δέκα βιβλία που έχουν ασκήσει τη μεγαλύτερη επιρροή στις ΗΠΑ.